Czym jest agresja?
Choć w życiu społecznym agresja nie jest akceptowalna, nie zapominajmy, że ewolucyjnie było to zachowanie niezbędne do przetrwania. Agresja w psychologicznym ujęciu uważana jest za każde intencjonalne zachowanie, którego celem jest wyrządzenie krzywdy - sobie lub innym. Nie musi być wcale działaniem fizycznym. Agresja może być ukierunkowana na psychikę, emocje, dobrostan, lub poczucie bezpieczeństwa drugiego człowieka. Wśród typów agresji możemy zatem wyróżnić m.in. agresję fizyczną, psychiczną, emocjonalną, seksualną, ekonomiczną, czy słowną. Istnieje też oczywiście autoagresja, której celem jest krzywdzenie siebie, m.in. przez okaleczenia. Autoagresją mogą być też inne formy zachowań, jak umniejszanie sobie, krzywdzące i poniżające myśli na swój temat, odmawianie sobie jedzenia, picia, ciepła, odpoczynku. Każde zachowanie, którym dana osoba krzywdzi siebie, może nosić znamiona autoagresji i pełnić typową dla niej funkcję - obniżenia napięcia emocjonalnego i psychicznego.
Sama agresja również jest zachowaniem, którego jednym z celów jest szybkie obniżenie napięcia emocjonalnego. Tak w pewnym sensie jesteśmy zaprogramowani - jeśli dzieje się coś, na co nie mamy zgody, co powoduje dużo złości, frustracji, napięcia, nasze ciało i psychika szukają najszybszej i najłatwiejszej drogi ujścia dla tego napięcia - taką drogą jest właśnie agresja. Jeśli zrozumiemy jej podstawową funkcję, łatwiej będzie nam z życzliwością popatrzeć na swoje dziecko, które tego rodzaju rozładowania używa. Łatwiej nam będzie też złapać dystans do zachowania i przy pełnej świadomości różnych konsekwencji, które pociąga za sobą agresja, pomóc dziecku w znalezieniu i zastosowaniu takich strategii, które będą bezpieczną, rozsądną i akceptowalną alternatywą dla agresji.
Jak radzić sobie z agresją dziecka i nastolatka?
Pamiętajmy, że dziecko ma niedojrzały układ nerwowy. Jeden z obszarów mózgu, którego dojrzałość jest niezbędna dla skutecznego radzenia sobie z własną impulsywnością, jest kora przedczołowa. Przyjmuje się, że obszar ten osiąga pełną dojrzałość około 24 roku życia. Już wiemy, że u osób neuroatypowych, proces dojrzewania kory przedczołowej może trwać kolejne 10 lat. Z tej perspektywy, oczekiwanie od kilkulatków, czy nastolatków, że będą skutecznie radzić sobie z napięciem i kontrolować swoje emocje, jest absurdalne. Ich układ nerwowy na tych etapach rozwojowych wręcz przeszkadza im w skutecznej samokontroli i samoregulacji emocjonalnej. Pamiętając również o tym, że zwłaszcza dzieci, ale też nastolatki, potrzebują do skutecznego uspokojenia się spokojnego, wyregulowanego emocjonalnie dorosłego, chcąc wspierać w sytuacjach narastającej agresji nasze dzieci, zawsze zaczynajmy od siebie. Warto zadać sobie pytania - “czy umiem zachować spokój w trudnych sytuacjach międzyludzkich?”, “Czy wiem, co mnie odpala i mam na zachowanie spokoju w tych sytuacjach skuteczne metody?”, “Jakie zachowania stosuję zamiast agresywnych?”; “Jakie rozmowy przeprowadzam, żeby nie odreagowywać ironią, słowną agresją, obrażaniem?”, “Jakie moje zachowania w trudnych sytuacjach obserwuje moje dziecko?”. Jeśli podsumujemy sobie swoje strategie, być może łatwiej będzie nam też zauważyć obszary w naszym zachowaniu, które mogą modelować dziecku nieprospołeczne wzorce. Nie wymagajmy zatem od naszych dzieci i nastolatków więcej, niż od siebie. Jeśli sami mamy trudności z własną impulsywnością, popatrzmy na dzieci z większą wyrozumiałością i cierpliwością. Rolą dorosłego, rodzica, czy nauczyciela, w uczeniu radzenia sobie z agresją, jest zatem bycie zbiornikiem spokoju dla dziecka, którym dziecko może się niejako “zarazić”. Podpowiadanie i modelowanie lepszych, nieagresywnych strategii radzenia sobie, a przede wszystkim prezentowanie ich swoim zachowaniem.
Pamiętajmy jednak, że w związku z tym, iż agresja jest łatwa i daje szybkie rezultaty, potrzebować będziemy czasu, wielu lat, zanim nasze dzieci będą w stanie sprawnie korzystać z zachowań alternatywnych wobec agresji. Rozwiązywanie problemów, radzenie sobie z utratą, wykluczeniem, oskarżeniem, reagowanie na zaczepki i prowokacje, przygotowanie i przeprowadzanie trudnych rozmów, to niezwykle złożone i wymagające umiejętności. Zwróćmy zatem uwagę na to, czy nasze oczekiwania wobec dziecka, czy nastolatka, są adekwatne do jego wieku i możliwości, a nie tylko oparte o nasze wyobrażenia i pragnienia wobec dziecka.
Jeśli mimo naszej wychowawczej pracy i uważności na dziecko, zachowania agresywne stają się bardziej intensywne i obecne w zachowaniu dziecka, nie bójmy się szukać pomocy, Ogromnym wsparciem mogą być grupy socjoterapeutyczne, treningi kompetencji społecznych, sesje terapii rodzinnej, czy Trening Zastępowania Agresji. Każdy psycholog i psychoterapeuta dzieci i młodzieży ma w swoim zawodowym narzędziowniku metody, które pomogą nie tylko dziecku, ale też całej rodzinie, lepiej radzić sobie z emocjami, napięciem, frustracją i agresją, ucząc jednocześnie strategii lepszego, nie agresywnego radzenia sobie w sytuacjach trudnych.
Autorka artykułu,
Cecylia Bieganowska jest psychoterapeutką i socjoterapeutką dzieci, młodzieży i dorosłych. Specjalizuje się w pracy z agresją i traumą.
Więcej informacji o autorce i jej działalności można znaleźć na stronie: https://bieganowska.com.
Zapraszamy do kontaktu z autorką, jeśli szukasz pomocy w rozwiązaniu problemów z agresją u dzieci i młodzieży.
