Krytyczni rodzice i krytykowane dzieci – co z tego wyniknie?
Krytykami są często ludzie, którym się nie powiodło. Dla krytyków nie wznosi się na świecie pomników. Nie istnieje na świecie żaden krytykant, który sam nie potrzebowałby krytyki – Peter John Sheen. Przyznamy, że siła przekazu, jaka płynie z powyższych słów, ewidentnie podkreśla jak ważna jest równowaga. Krytyka nie jest zła sama w sobie, jednak osoba, która „ją dzierży” może dosłownie budować lub niszczyć. Jak znaleźć zatem Złoty Środek równowagi, szczególnie jeśli chodzi o wychowywanie dzieci?
Jaka może być krytyka?
Z krytyką spotykamy się dosłownie wszędzie. W pracy, szkole, społeczeństwie, związkach. Krytykujemy i jesteśmy krytykowani, a wraz z kontekstem i sytuacją zmienia się jej forma oraz natężenie.
Krytykowanie dzieci przez rodziców również nie jest czymś dziwnym czy odosobnionym. Jako opiekunowie i wychowawcy młodego człowieka, przykładają ogromną wagę do jego rozwoju i nauki w każdej dziedzinie życia. Krytyka jest nieodłącznym elementem wychowawczym, choć nie zawsze zdajemy sobie z tego sprawę. Jest niczym drogowskaz, który koryguje błędne trasy i pokazuje potencjalne rozwiązania i możliwości. Oczywiście drogowskazem będzie tylko i wyłącznie krytyka konstruktywna, która ma na celu dobro osoby (lub rzeczy) krytykowanej i jej doskonalenie. Jest też obiektywna, a jednocześnie nie narzuca podjęcia konkretnych działań. Jednak ciągłe krytykowanie dziecka prędzej czy później zamieni się w krytykowanie negatywne, które niesie za sobą same negatywy.
Zastanówmy się przez chwilę: Jaka jest różnica pomiędzy ulewnym deszczem a huraganem? Mimo że nie zawsze nas cieszy zmiana pogody i pochmurne niebo, deszcz jest potrzebny, szczególnie po wielu dniach suszy. Zbawiennie wpływa na rośliny, otoczenie, a także żywe organizmy. Huragan natomiast niesie za sobą strach i zniszczenie. Oprócz ulewnego deszczu, towarzyszy mu niesamowicie silny wiatr, a nawet tornado, które nie ma litości ani dla infrastruktury, ani przyrody. Tak samo jest z krytyką. Może budować lub bezlitośnie niszczyć, zwłaszcza jeśli w grę wchodzi nadmierna krytyka dziecka.
Krytyka w dzieciństwie i przepis na… sukces czy porażkę?
Rodzice często nie zdają sobie sprawy, że nadmierna krytyka nawet „przebrana” za konstruktywną, niesamowicie rzutuje na dorosłe życie ich dzieci. Sami niejednokrotnie byli wychowywani w otoczeniu, które krytykowało i wymagało, co w ich mniemaniu ukształtowało ich na silnych i niezależnych. W rzeczywistości dorośli z takim bagażem wychowawczym tak naprawdę zmagają sobie z licznymi problemami, które ignorują lub nie chcą być ich świadomi. Oto tylko kilka z najbardziej dotkliwych efektów nadmiernej krytyki dzieci:
- Ciągła krytyka dziecka nie wpływa korzystnie na wzmacnianie jego odporności psychicznej. Wręcz przeciwnie – niszczy jej nawet solidne podstawy! Dziecko czuje się bezwartościowe i ma wrażenie, że cokolwiek zrobi będzie niewystarczające.
- Nadmierna krytyka prowadzi do wyobcowania i wstydu, który może się pogłębiać, zwłaszcza jeśli dziecko z natury jest nieśmiałe. W artykule co robić, gdy dziecko nadmiernie się wstydzi?, zwróciliśmy uwagę, jakie działania motywujące powinno się wykluczyć z codzienności dziecka.
- Ciągłe krytykowanie pociechy nadwyręża wzajemne relacje. Dziecko może mieć poczucie, że rodzice są do niego wrogo nastawieni lub „stale się czepiają”, co w okresie dojrzewania przełoży się na wzmożony bunt, brak rodzicielskiego autorytetu i ignorowanie zasadnych czy praktycznych wskazówek.
- Nadmierne krytykowanie zabija tak naprawdę rozwój dziecka, niszczy jego motywację i chęci do poznawania nowych rzeczy. Strach przed ponowną krytyką burzy też nabywanie umiejętności podejmowania samodzielnych decyzji.
- Depresja u dzieci często rozwija się w obliczu ciągłej (i bezpodstawnej) krytyki. Każda uwaga działa niczym oliwa dolana do ognia, który coraz bardziej zyskuje na sile.
- Krytykowanie może też wywołać limit emocjonalny, który objawi się agresją lub samodestrukcją – przodować może myślenie: skoro w niczym nie będę dobry to będę we wszystkim najgorszy.
Ale czy to znaczy, że nie można skrytykować dziecka i powiedzieć co źle robi? Krytyka jest konieczna, by człowiek był świadomy swoich ograniczeń i potencjału. Ważne jest jednak umiejętne krytykowanie, podyktowane ciepłą atmosferą i nauczenie dziecka, jak ma reagować na zwracanie uwagi. Wyjaśnij, że człowiek otwarty i chcący stale się rozwijać nie buntuje się przeciwko sugestiom czy radom. Bierze pod uwagę przekaz krytykującego (nie tylko rodzica, lecz także nauczyciela, a w późniejszych latach partnera i pracodawcy) i analizuje swoje postępowanie. Dzięki temu może nastąpić rozwój i akceptacja na wyszczególnione uwagi czy błędy.
Konstruktywna krytyka może także nauczyć dziecko przegrywać czy radzić sobie z porażkami. Dzieci uczą się na błędach i nie patrzą na nie jak na powód do wstydu czy załamania, a pojawia się myśl, że każda porażka i uwaga jest lekcją, która pomoże polepszyć swoje talenty.
Oprócz tego pozytywna krytyka wspiera rozumienie skutków swoich poczynań i motywuje do obierania innych dróg działania. Dziecko nie boi się wyzwań, a stara się wówczas znaleźć rozwiązanie, które zapewni mu osiągniecie celu. Nie ma też co ukrywać, że konstruktywna krytyka wspiera rozpoznawanie bezzasadnej krytyki/uwagi czy bezpodstawnego czepiania się, co jest istotne w relacjach międzyludzkich. Ile razy ktoś nas skrytykował, tak naprawdę nie mając racji w swoich uwagach? Zapewne wiele, ale jesteśmy w stanie to rozpoznać, bo znamy swoje słabe i mocne strony. Dzieci, których rodzice nadmiernie krytykują nie widzą granicy pomiędzy zasadnością uwagi, a jej bezpodstawnym istnieniem. Wszystko przyjmują za pewnik i fakt, że tak jest. By zadbać o prawidłowy rozwój emocjonalny dziecka, konieczne jest stworzenie relacji, w której dziecko poczuje się bezpiecznie.
Zwracając uwagę czy krytykując nie rób tego przy pierwszej lepszej okazji. Poczekaj na właściwy moment i wtedy wyraź konstruktywną krytykę. Warto stosować tutaj tzw. Złotą Zasadę, by traktować pociechę tak, jak sami chcielibyśmy być traktowani. Zamiast zatem wypunktować dziecku jego wady i złe decyzje, poświęć mu chwilę oraz znajdź spokojne miejsce do rozmowy.
Inaczej brzmi zdanie wypowiedziane ciepłym tonem przy soku i ciastkach: Cieszę się, że szukasz pasji i hobby, a piłka nożna sprawia Ci satysfakcję, ale mam wrażenie, że Twój talent malarski jest na wyższym poziomie i może ucierpieć na rzecz nowego zajęcia. Jeśli go teraz zaniedbasz, możesz na tym stracić, a przecież myślałeś/myślałaś o pójściu do szkoły artystycznej, niż skrócone wyrażenie dezaprobaty: Jesteś beznadziejny/beznadziejna w tym sporcie i dobrze będzie jak dostaniesz się na ławkę rezerwowych. Znajdź sobie lepsze zajęcie, do którego się nadajesz.
Różnica jest diametralna, a w obu przypadkach mamy do czynienia z krytyką. Więcej przydatnych informacji na temat odpowiedniego podejścia do krytyki i ukierunkowywania dziecka znajdziesz w artykule: Jak motywować, by nie demotywować?, który podkreśla rolę odpowiedniego przekazu.
Bibliografia:
- Co niszczy psychikę dziecka? Psycholożka odpowiada - Temat: Edukacja
- Krytyka, porównywanie, klaps. Czego warto unikać w relacji z dzieckiem, Dzieci są ważne.
- Co krytyka może zrobić dzieciom? – nietylkopsycholog.pl
- Mądra pochwała, twórcza krytyka, Beata Zielińska-Rocha.
- RELACJE DZIECKA Z RODZICAMI, Agata Matysiak-Błaszczyk, Anna Błasiak, Łukasz Ratajczak, Mirosława Ściupider-Młodkowska, Maciej Zychowicz, Izabela Gątarek, Barbara Jankowiak.
