Umiejętność przegrywania u dzieci – do opanowania dzięki rodzicom
Nikt nie lubi przegrywać, a w szczególności dzieci, które każde niepowodzenie mogą przeżywać znacznie bardziej od dorosłych. Jak to możliwe? Ich emocjonalna strefa, kontrola i rozumienie emocji są dopiero w fazie rozwoju. Ale to nie koniec. Brak umiejętności przegrywania prowadzi do zaburzenia rozwoju dziecka, wpływa niekorzystnie na jego samopoczucie, pewność siebie i ocenę. Strach przed porażką będzie hamować je przed podejmowaniem wyzwań, a kolejne niepowodzenie będzie stopniowo prowadzić do frustracji i zaburzeń lękowych lub depresji w dorosłym życiu.
Jak nauczyć dziecko przegrywać?
Nauka przegrywania powinna rozpocząć się jak najwcześniej, aby dziecko stopniowo mogło stać się odporne na trudności, których nie będzie brakowało w codziennym życiu. Wzmacnianie odporności psychicznej u dzieci w dużej mierze zależy od rodziców i ich podejścia do porażek. Jeśli zatem Twój 6-latek nie radzi sobie z przegraną, Twoją pierwszą myślą powinno być pytanie: Jaki daję pod tym względem wzór? Dzieci są doskonałymi obserwatorami, a na dodatek świetnie wyczuwają rodzicielski nastrój. Widząc Twój zły humor, niezadowolenie czy wyobcowanie po przegranej, mimowolnie mogą nabyć Twoich nawyków.
Oczywiście masz pełne prawo do przeżywania swoich niepowodzeń i gorszego samopoczucia, ale staraj się przy dziecku nie pokazywać, że jesteś załamany, a świat się zawalił. Unikaj też sformułowań: Ten awans mi się należał, nie rozumiem, dlaczego wybrali X, albo: To niesprawiedliwe, nie zniosę tego. I co teraz będzie? Jako dorośli potrafimy być bardzo ekspresyjni, a wyżalenie się może być oczyszczające i uspokajające, ale obserwująca nas pociecha może odebrać takie chwilowe rozżalenie zupełnie inaczej. Zatem: jak nauczyć dziecko radzić sobie z przegraną?
5-latek nie umie przegrywać? Pora to zmienić!
Dzieci nie potrafią przegrywać same z siebie, bo radzenie sobie z porażką jest umiejętnością nabytą. Nikt nie rodzi się z odpowiednim podejściem do trudności, dlatego kształtowanie umiejętności społecznych u dzieci powinno być nadrzędnym celem edukacji i wychowania.
Dzięki temu dziecko w przyszłości będzie bardziej odporne na stres i będzie zdrowo podchodzić do rywalizacji, z którą spotykać się będzie na każdym etapie życia, a nie tylko w drodze do awansu. Dodatkowo nie stanie się zgorzkniałym dorosłym, który będzie dążył „po trupach do celu”. Niektórzy rodzice pragną, aby ich pociechy w przyszłości stały się rekinami wśród konkurencji i dzięki temu radziły sobie w życiu, ale brak akceptacji porażek wcale tego nie gwarantuje – wręcz przeciwnie, może sprawić, że „rekin”, straci wszelką motywację do egzystencji. Od czego zatem zacząć?
- Rozmawiaj i tłumacz. Jak rozmawiać z dzieckiem o przegranej? Nie motywuj hasłami: To nie powód do płaczu i rozpaczy, weź się w garść, musisz być silny. Otocz pociechę opieką i troską, gdy wyraża swoje uczucia i żale, nawet jeśli z punktu widzenia dorosłego powód jest błahy. Wyjaśnij, że nie ma na świecie człowieka, który ZAWSZE wygrywa, a tak naprawdę droga do sukcesu usłana jest masą porażek. Jak skutecznie pocieszyć dziecko po porażce, pisaliśmy w jednym z poprzednich artykułów, który stanowi idealne uzupełnienie niniejszej tematyki.
- Szukaj pozytywów. Nawet w triadzie porażek można znaleźć coś dobrego. Postaraj się, aby Twoja pociecha wyciągała wnioski ze zdobytego doświadczenia i zastanowiła się, jak dana lekcja może jej się przydać w przyszłości. Dzięki temu może zmienić taktykę działania, gdy stanie w obliczu podobnej sytuacji lub uniknie powielenia błędów.
- Podaj powód. Nie zawsze mamy wpływ na daną sytuację, a niekiedy sami dążyliśmy do niefortunnych rezultatów. Gdy pociecha przeżywa porażkę, przeanalizujcie wspólnie, co do niej doprowadziło. Taka samoanaliza jest podstawą samodoskonalenia i uczy dziecko odpowiedzialności za swoje czyny. Na przykład jeśli Twoja pociecha nie wygrała konkursu muzycznego, bo wśród konkurencji był ktoś lepszy, wesprzyj je emocjonalnie i zastanów się, jak może podnieść swoje kwalifikacje muzyczne. Jeśli natomiast przegrała, bo nie ćwiczyła przed konkursem, podkreśl, że sytuacja mogła wyglądać zupełnie inaczej, gdyby poświęciła na naukę więcej czasu.
- Chwal i ciesz się z tego co udało się osiągnąć. Dostrzeganie pozytywów (punkt 2) to też zadowolenie z podjętych wysiłków. Jeśli pociecha nie wygrała na przykład zawodów sportowych z danej dziedziny, podkreśl, że przystępując do nich, już osiągnęła swoisty sukces. Pokonała swoje obawy, słabości i odważnie walczyła o swoje marzenia czy osiąganie celów, a przy tym dobrze się bawiła.
- Wyznacz ponownie cel. Porażka powinna być motorem do działania, a nie jego balastem. Jeśli Twoje dziecko przegrało, opracujcie wspólnie kolejny cel, do którego może dążyć. Być może przegrana w danej dziedzinie jest sygnałem, że maluch powinien realizować się w czymś innym i szukać swoich mocnych strony w zupełnie odmiennych sferach. Taka analiza pozwoli dziecku stale iść naprzód, a nie stać w miejscu licząc na polepszenie sytuacji.
- Pozwól na złość. Płacz, smutek czy niechęć do zabawy są naturalnymi objawami porażki. Daj dziecku ochłonąć i pozwól na moment „wyładowania emocjonalnego”. Zadbaj jednak, aby moment nie przerodził się w fazę przewlekłą lub pobudzającą agresję.
Jesteś ciekawy, jak wspierać dziecko w radzeniu sobie z emocjami? Zajrzyj do naszego artykułu: "Emocje dziecka: Jak pomóc je regulować?"
- Naucz podstaw zdrowej rywalizacji. Jeśli maluch przegrał, pomóż mu wyzbyć się zazdrości i niechęci w stosunku do zwycięzcy, która mimowolnie może się pojawić. Pielęgnowanie w sercu tych dwóch uczuć tylko zapętli frustrację dziecka i nie pozwoli mu zrealizować powyższych punktów.
- Unaocznij przykłady. Opowiadając dziecku o swoich przeżytych porażkach, ułatwisz mu przełknięcie gorzkiej pigułki przegranej. Możesz też podkreślić, że przegrana nie przekreśla naszych przyszłych sukcesów na przykładzie idoli dziecka lub znanych osób. Wiedziałeś, że nauczyciel Shakiry mówił jej, że nigdy nie zrobi kariery, bo brzmi jak koza? Zapewne mocno się zdziwił, obserwując jej rozwój i fakt, że po dziś dzień jest na szczycie piosenkarskiej elity. Jeśli więc Twoja pociecha przeżyła porażkę a na dodatek, ktoś chce podciąć jej skrzydła, nie pozwól na to. Bądź przy niej, doradzaj i pokaż jak otrzepać się z niepowodzeń.
Nauka przegrywania powinna szczególnie obejmować dzieci wysokowrażliwe, które są podatniejsze na szybsze zniechęcenie czy rozgoryczenie. W artykule: Jak pomóc dzieciom z niską samooceną?, podpowiadamy jak wesprzeć dzieci, które mają tendencje do nadmiernego przeżywania niepowodzeń. Pamiętaj, że metody wspierania i podnoszenia odporności emocjonalnej muszą być dostosowane do potrzeb i charakteru Twojej pociechy.
Bibliografia:
- Rywalizacja dziecięca a emocje, Wydawnictwo Forum Media.
- Scenariusze zajęć z zakresu kształtowania umiejętności psychospołecznych uczniów w praktyce szkolnej, prof. dr hab. n. med. Barbara Woynarowska, Maria Sokołowska, Grażyna Skoczek, Izabella Lutze, Katarzyna Leśniewska, Katarzyna Stępniak.
- Porażka w dyskursie edukacyjnym, Joanna Poziemska.
- Radzenie sobie z porażką – ćwiczenie na godzinę do dyspozycji wychowawcy, Anna Kawalska.
