Na samym początku podkreślmy, że bycie nieśmiałym to niezupełnie to samo co bycie nadmiernie wstydliwym. Niejednokrotnie te dwie postawy mogą się na siebie nakładać, mogą mieć wspólne cechy, ale niekoniecznie muszą iść wspólnym torem rozwoju i działania. Nieśmiałość może ograniczać dziecko w interakcjach z rówieśnikami, podczas gdy nadmierna wstydliwość może je całkowicie hamować.
Z natury wstydliwe dziecko uchodzi za ciche i bardzo grzeczne. Nie „pakuje się” w kłopoty, wykonuje polecenia bez narzekania i przywiązuje wagę do opinii innych. Czy to coś złego? Nie. W pewnym sensie wymieniliśmy same pozytywy, ale na dłuższą metę, zbyt wstydliwe dziecko może wyrosnąć na zakompleksionego nastolatka z niską samooceną. Zbytnia wstydliwość może prowadzić do osamotnienia, lęków, a te z kolei ciągną za sobą dolegliwości somatyczne lub depresję. Jak zatem ingerować i w którym momencie, by do tego nie dopuścić?
Wstydliwość u dzieci – przyczyny i zagrożenia
Pamiętaj, że wstydliwość i nieśmiałość często podyktowane są osobowością dziecka. Jeśli ma zadatki na introwertyka, automatycznie może dążyć do wycofania, unikając nowych sytuacji czy otoczenia. W rozsądnym wydaniu nie ma w tym nic niepokojącego. Nastoletni i dorosły introwertyk potrafi funkcjonować społecznie, zawiera znajomości i przyjaźnie, ale w wielu wypadkach będzie wolał zaszyć się w domu z książką niż iść na huczną imprezę. Jednak jeśli do tego dochodzi nadmierna wstydliwość, sytuacja może znacznie się skomplikować. Brak własnego grona znajomych, trudność w swobodnych interakcjach społecznych może zaowocować irracjonalnym strachem przed kontaktem z drugim człowiekiem.
Prócz introwertycznej osobowości, nadmierną wstydliwość u dzieci może powodować nadopiekuńczość rodziców. Chcąc chronić dziecko przed wszelkimi przykrościami i trudnościami, automatycznie podejmujemy za niego decyzję, nie dopuszczamy do tego, by zmierzyło się z problemem, a w niektórych wypadkach nawet odpowiadamy za dziecko. To niestety tylko pogłębia wstydliwą postawę. Ale to nie wszystko. Nadmierna, ciągła krytyka lub obrane niektóre metody wychowawcze także mogą przyczynić się do wstydliwości dziecka.
Chcesz wiedzieć więcej? Artykuł "Emocje dziecka: Jak pomóc je regulować?" zawiera wartościowe informacje.
Co robić, a czego NIE robić?
Skupmy się na konkretnych wskazówkach, jak możemy trafnie pomóc wstydliwemu dziecku.
Zerwij z łatką „wstydliwego dziecka” – niekiedy zdarza nam się automatycznie podkreślać, że nasze dziecko jest wstydliwe, chcąc w ten sposób usprawiedliwić jego postawę. Ania jest wstydzioszkiem, Olek jest nieśmiały. Te pozornie niewinne zdania przynoszą dwa efekty. Po pierwsze sprawiają, że otoczenie w taki sposób będzie postrzegało nasze dziecko i będzie je pomijać w codziennych wątkach życia społecznego (w zabawie, interakcjach itd.), a po drugie pociecha, słuchając nieustannie, że jest wstydliwe, w końcu taka się stanie i nie będzie nawet próbowała tego zmienić. Zamiast zdań, które ostatecznie przyszyją łatkę dziecku, możesz stwierdzić: Ania potrzebuje więcej czasu, by się do kogoś przekonać, Olek najpierw musi oswoić się z nową sytuacją. Skupiając się na zachowaniu dziecka, a nie jego postawie ułatwiamy mu pokonywanie własnych oporów oraz dajemy na to odpowiednią dozę czasu.
Motywuj do wypowiedzi – staraj się nie odpowiadać za dziecko. Gdy ktoś pyta je o imię, nie mów automatycznie: To jest Ania. Nawet jeśli wiesz, że Twoje dziecko może odpowiedzieć z ociąganiem się lub nawet nie odpowiedzieć wcale. Okaż cierpliwość i zachęcaj, by mogło się swobodnie wypowiadać. Nie chodzi oczywiście by stawiać dziecko pod przysłowiową ścianą czy przypierać do muru. Ważna jest tu wasza relacja i rozmowy w zaciszu domowym. W czasie wspólnych posiłków czy zabaw pozwól dziecku swobodnie wyrażać swoje myśli. Okaż zrozumienie i zapewnij, że zawsze jesteś obok, by mu pomóc. Warto jednak tłumaczyć dziecku, że wstydliwość można pokonać. Podkreśl, jakie wynikają z tego korzyści, a jeśli sam borykałeś się jako rodzic z podobnym problemem, koniecznie o tym opowiedz i podziel się wiedzą, co Tobie osobiście pomogło przezwyciężyć wstydliwość.
Co powiedzą ludzie? – niekiedy rodzice nadmiernie wstydliwego dziecka mogą obawiać się opinii publicznej. Ludzie mają tendencje do oceniania, a co za tym idzie do krytykowania. Nie należy się jednak tym przejmować. Najważniejsze powinno być dobro i komfort dziecka, a jeśli wyczuje ono u nas lęk przed tym co powiedzą inni, może to pogłębić jego lęki i wstyd. Dawaj zatem dobry przykład i pokaż, że opinia innych nie wpłynie na wasze wzajemne relacje, wymagania czy oczekiwania.
Unikaj także zwracania dziecku uwagi publicznie. Reprymenda czy pokazanie dziecku, że zachowało się nieprawidłowo, jest w niektórych momentach wychowawcze i uczy odpowiednich zachowań, ale nigdy nie rób tego w obecności innych. Dlaczego? To jedynie pogłębi wstyd. Dziecko skupi się na nim, a Twoje uwagi do niego nie dotrą. W obawie przed powtórką sytuacji dziecko całkowicie może stać się wyobcowane i zniechęcić do interakcji z otoczeniem.
Wskaż rozwiązanie – jeśli dziecko jest wstydliwe, pokaż mu jak sobie radzić w trudnych sytuacjach. Jeśli wstydliwość dziecka wynika z nadmiernego stresu, możesz zasugerować, by policzyło do dziesięciu, zanim odpowie na pytanie. Dzięki temu wyciszy swoje emocje i będzie mogło ułożyć w głowie, co chce powiedzieć. Dodaj przy tym, że niepowodzenia nie są końcem świata i każdy je przeżywa. A co jeśli Twoja pociecha ma problem z nawiązywaniem relacji z rówieśnikami? Poćwicz z nią interakcję, odgrywając scenki. Udawaj, że jesteś potencjalną koleżanką i pokaż, jak mogłoby dojść do wspólnego zapoznania. Kilkakrotnie przećwiczone różne scenariusze dodadzą dziecku odwagi i cała „misja” może zakończyć się sukcesem.
Podsumowując, rodzic wstydliwego dziecka nie ma łatwego zadania. Musi być szczególnie delikatny i dbać o komfort emocjonalny pociechy jednocześnie motywując ją do konkretnego działania. Jest to ciągły i czasochłonny proces, ale nawet małe kroczki przyczynią się do lepszego funkcjonowania wstydliwego dziecka, gwarantując mu dobry start w dorosłość. Być może nie stanie się przebojowym ekstrawertykiem, bo przecież nie o to tu chodzi, ale będzie miało mocne i stabilne poczucie własnej wartości, dzięki czemu poradzi sobie z każdym napotkanym problem.
Zapraszamy również do przeczytania innego artykułu: Jak rozmawiać z dzieckiem o śmierci?
