Możemy śmiało powiedzieć, że poczucie sprawstwa wiąże się z wolnością wyborów i pozytywną oceną własnych wartości. To samodzielne podejmowanie decyzji wraz z ich konsekwencjami. Świadome, celowe życie oraz nauka odpowiedzialności za siebie i swoje czyny. Jaka jest rola rodziców w budowaniu poczucia sprawstwa u dzieci? Czy jest to cel wychowania, na który powinniśmy zwrócić szczególną uwagę?
KIEDY JEST NAJLEPSZY CZAS NA BUDOWANIE POCZUCIA SPRAWSTWA U DZIECI
Wiele słyszy się o potrzebie wolności, decydowania o sobie i możliwości kroczenia własnymi ścieżkami. Poczucie sprawstwa niektórym rodzicom kojarzy się z okresem nastoletniego buntu, robienia wszystkiego na przekór, po swojemu i silną potrzebą wyrażania własnego ,,ja’’. Tak naprawdę potrzeba decydowania o sobie i świadomości skuteczności swoich działań nie rodzą się w człowieku dopiero w okresie późnego dzieciństwa lub wczesnej dorosłości. Potrzeba ,,swobody twórczego wyboru i działania, bycia autorem swojego losu i ekspertem od swojego rozwoju’’1 to po prostu natura człowieka i człowieczeństwa w jego pełnym wymiarze. Zarówno poczucie własnej wartości, jak i jego nieodzowny komponent poczucie sprawstwa kształtują się w wieku przedszkolnym oraz w młodszym wieku szkolnym w toku samorozwoju i w relacjach międzyludzkich. Pierwsze lata edukacji szkolnej to doskonały moment na rozwinięcie skrzydeł przez młodego człowieka. To najlepszy czas na stworzenie mu dogodnych warunków do kształtowania w sobie przeświadczenia o tym, że jego zdanie, opinie i działania są równie ważne, jak reszty otoczenia.
PODMIOTOWOŚĆ A POCZUCIE SPRAWSTWA U DZIECI
Za wyrażeniem poczucie sprawstwa u dzieci kryje się mnóstwo zagadnień. Oprócz wymienionego wyżej poczucia własnej wartości warto również wspomnieć o asertywności i podmiotowości dziecka. Człowiek jest niezależnym podmiotem. Jednostką, która dzień po dniu tworzy obraz samego siebie. Podmiotowość to bardzo ważny cel wychowawczy, który sprowadza się do ,,świadomego kształtowania orientacji podmiotowej, a co za tym idzie sprawstwa u dzieci i młodzieży’’.2 Wybitny polski psycholog Mirosław Koft rozwinął ten fascynujący temat, utożsamiając podmiotowość i poczucie sprawstwa z takimi cechami, jak:
- umiejętność manifestowania spontanicznych zachowań;
- skłonność do wykorzystywania nowych schematów myślenia i działań;
- spokój, pozytywne myślenie i nastawienie,
- optymizm, wiara w sukces;
- lojalność i ufność wobec siebie;
- selektywność i dociekliwość;
- asertywność (umiejętność wyrażania własnego zdania, emocji i postaw z zachowaniem szacunku do siebie i innych).
Wszystkie wymienione cechy to umiejętności nabyte. Oznacza to, że dziecko nie rodzi się z nimi, a nabywa je w toku rozwoju. Każdy świadomy rodzic z pewnością marzy o tym, aby jego dziecko przejawiało taką postawę. Oddziaływanie opiekunów w dużym stopniu przyczynia się do budowania poczucia sprawstwa u dzieci, dlatego warto dokształcać się w tym temacie. Sięgać po cenne źródła informacji, które pomogą rodzicowi w przyjęciu właściwej postawy rodzicielskiej i realizacji jakże ważnego dla potomka celu wychowawczego.
Przeczytaj także Budowanie u dziecka własnej wartości - vademecum dla rodzica! |
ROLA DOROSŁYCH W BUDOWANIU POCZUCIA SPRAWSTWA U DZIECI
Działania rodziców mogą przyczynić się zarówno do budowania, jak i ograniczania poczucia sprawstwa u potomstwa. Życie w rodzinie stwarza dziecku doskonałe warunki do rozwoju podmiotowości. To właśnie rodzice są pierwszymi i najsilniej oddziałującymi na dziecko osobami. Jaką postawę powinien przyjąć rodzic?
- Traktowanie młodego człowieka jako członka rodziny, który ma prawo udziału w podejmowaniu decyzji w różnych kwestiach.
- Zapewnienie dziecku przestrzeni, w której będzie miejsce na kreatywność, rozwój zainteresowań i pasji oraz realizację własnych pomysłów i celów.
- Wsparcie w umiejętności podejmowania samodzielnych wyborów.
- Nauka przyjmowania przez dziecko odpowiedzialności i konsekwencji za swoje decyzje i działania.
- Wysyłanie do dziecka komunikatów werbalnych i niewerbalnych (słowa, gesty), motywujących do samodzielnego wykonywania działań.
- Zrozumienie, że dziecko jest odrębną jednostką, która myśli samodzielnie, a jej decyzje nie zawsze są zgodne z pragnieniami, planami i oczekiwaniami rodzica.
- Szacunek, akceptacja, poszanowanie inności, aprobata i nienarzucanie dziecku swoich poglądów.
To absolutne podstawy rodzicielskich oddziaływań wychowawczych. Tak kształtują się samodzielność i poczucie sprawstwa, które w przyszłości zaowocują umiejętnością kierowania sobą i podejmowaniem decyzji zgodnych z własnymi zainteresowaniami, potrzebami, uczuciami i przekonaniami. Możliwość wyrażania opinii i współdecydowania z jednoczesnym ponoszeniem współodpowiedzialności w działaniach, to ważne doświadczenia dla każdego dziecka w wieku szkolnym. Od czego zacząć budowanie poczucia sprawstwa u dzieci? Od akceptacji opartej na budowaniu wzajemnego szacunku, równoprawnej komunikacji i świadomości, że młody człowiek, choć jeszcze tak bardzo zależny od dorosłych członków rodziny, to posiada własny potencjał rozwojowy oraz potrzebę poczucia wolności.
Chcesz lepiej poznać temat komunikacji z dzieckiem? Sprawdź nasz artykuł: Jak rozmawiać z dzieckiem o śmierci?
Źródła:
Centrum Dobrej Terapii, Asertywność – co to jest?
Czerepaniak-Walczak M., Między dostosowaniem a zmianą. Elementy emancypacyjnej teorii edukacji, 1994
Popławska A.D., Podmiotowość w praktyce edukacyjnej: konteksty, działania, zagrożenia, 2009
Stokłosa J., Jak wzmacniać poczucie własnej wartości u dzieci?
Zubrzycka-Maciąg T., Rola rodziców w rozwijaniu poczucia podmiotowości dzieci