Obgryzanie paznokci u dzieci, czyli onychofagia pod lupą
W medycynie obgryzanie paznokci określa się mianem onychofagi. Wiąże się z nieświadomym (niemal instynktownym) i bardzo intensywnym obgryzaniem paznokci lub skubaniem skórek wokół paznokcia – co prowadzi do bolesnych ran czy krwawień. Uznawany za pozornie niewinny, ale nieestetyczny nawyk, tak naprawdę może mieć głębsze podłoże i świadczyć o wewnętrznym napięciu, z którym dziecko nie potrafi sobie poradzić. Co ciekawe, w psychologii dziecięcej onychofagia zaliczana jest do zachowań autoagresywnych, choć ich celem nie jest świadome wyrządzanie sobie krzywdy. Co może wywołać takie reakcje?
Dlaczego dziecko obgryza paznokcie?
Czy dziecko może przestać samoistnie obgryzać paznokcie? Odpowiedź jest bardziej złożona, niż się wydaje. Owszem, w niektórych przypadkach dziecko może przestać obgryzać paznokcie i skórki, ale będzie to najprawdopodobniej efektem tego, że uporało się ze swoim problemem, który je do tego popychał. W innym przypadku problem nie tylko nie zniknie, ale wręcz się pogłębi i dlatego tak istotne jest poznanie przyczyny onychofagi, by zahamować proces i nie dopuścić do jej ponownego uaktywnienia. Do najpopularniejszych z nich należą:
- Napięcie emocjonalne – dziecko może przeżywać poważne zmiany w swoim życiu np. przeprowadzkę, zmianę szkoły, rozwód rodziców czy śmierć bliskiej osoby.
- Emocje związane ze środowiskiem szkolnym – presja związana z wynikami w nauce, problemy w kontaktach z rówieśnikami czy wysokie oczekiwania ze strony nauczycieli i rodziców mogą prowadzić do chronicznego stresu. Do tego może dołączyć hejt i prześladowanie ze strony rówieśników (na szkolnym korytarzu lub w internecie) lub wypalenie uczniowskie, o którym pisaliśmy w artykule: Wypalenie uczniowskie a presja szkolna – jak znaleźć równowagę?
- Lęk ogólny i poczucie bezsilności – czasami lęk może być wywołany okresowymi sytuacjami (rozłąką z opiekunem, wówczas mówimy o lęku separacyjnym) lub frustracją, która narasta pod wpływem przeładowania emocjonalnego.
- Nuda – niekiedy z nudów możemy robić najbardziej irracjonalne i mało efektywne rzeczy. Brak satysfakcjonującej aktywności może w tym wypadku prowadzić do obgryzania skórek i paznokci.
- Naśladownictwo – dzieci to świetni obserwatorzy, a obserwacja prowadzi do naśladowania, więc jeśli w otoczeniu dziecka np. rodzice, rodzeństwo czy inne dzieci, obgryzają paznokcie, maluch może to robić w ramach „podświadomej solidarności”.
- Przeniesienie z wczesnego dzieciństwa – dzieci, które miały nawyk ssania kciuka, mogą w późniejszym czasie przedłużyć i przekształcić tę samouspokajającą czynność w obgryzanie paznokci.
- Zaburzenia koncentracji – dzieci z ADHD lub innymi zaburzeniami koncentracji często mogą traktować obgryzanie paznokci jako pomoc w utrzymaniu uwagi czy skupienia.
Warto podkreślić, że powyższe przyczyny lubią się nakładać, ale są także uzależnione od wieku. Jeśli 3-latek obgryza paznokcie, przyczyną może być naśladownictwo lub zaburzenia sensoryczne, ale w przypadku starszego dziecka, może się to wiązać z niską samooceną lub chęcią ukrycia stresu. Do tego mogą jeszcze dochodzić czynniki biologiczne.
Obgryzanie paznokci u dzieci a brak witamin
Na stan zdrowia dziecka, a także kondycji jego skóry i paznokci, wpływa niedobór witamin. Braki z grupy B, lub pierwiastków takich jak cynk i magnez, mogą wpływać na zdrowie i samopoczucie dziecka, a także kondycję jego skóry i paznokci. Oczywiście nie jest to bezpośrednia przyczyna obgryzania paznokci, ale deficyty tych składników odżywczych może nasilać uczucie niepokoju, drażliwości czy trudności w koncentracji, co sprzyja powstawaniu nawyków kompulsywnych. Dodatkowo łamliwe i zadzierające się paznokcie automatycznie będą wędrować do dziecięcych ust, by zębami wygładzić ich krawędzie.
Obgryzanie paznokci u dzieci – skutki
Onychofagia nie kończy się wyłącznie na estetyce dłoni. Długotrwałe obgryzanie paznokci może prowadzić do licznych infekcji bakteryjnych i grzybiczych, gdzie drobnoustroje znajdują drogę do organizmu przez drobne ranki i nieumyte ręce.
Dodatkowo może dochodzić do:
- uszkodzeń zębów i zgryzu wymagających leczenia ortodontycznego,
- deformacji paznokci i skórek – w tym wrastania, zaburzenia wzrostu płytki – wymagających leczenia podologicznego,
- przewlekłego bólu i nadwrażliwości palców.
Powyższe efekty nakręcają spiralę złego samopoczucia, tj. dzieci doświadczają wstydu, wycofują się z aktywności wymagających pokazania dłoni (np. podczas zajęć plastycznych), a to skutkuje jeszcze częstszym obgryzaniem paznokci.
Co na obgryzanie paznokci u dzieci – jak walczyć z onychofagią?
Jak wykazaliśmy we wcześniejszej części artykułu, problemu nie należy lekceważyć i ignorować, a niezbędna jest pomoc ze strony opiekuna/rodzica. W jaki sposób reagować na obgryzanie paznokci przez dziecko?
- Nie karć, nie krytykuj i nie ośmieszaj dziecka – Dawne metody wychowawcze zakładały, że zawstydzanie dziecka jest dobrym narzędziem edukacyjnym, dzisiaj jednak zdajemy sobie sprawę, że presja czy krytyka nie rozwiązują problemu, a wręcz przeciwnie – utrwalają niechciane nawyki, w tym obgryzanie paznokci.
- Poznaj powód – Obserwuj swoją pociechę i momenty kiedy najczęściej obgryza paznokcie: czy robi to podczas odrabiania lekcji, a może przed publicznymi wystąpieniami? Po wstępnej analizie koniecznie z nią porozmawiaj. Zadbaj o miłą atmosferę sprzyjającej szczerej wymianie myśli i podziel się swoimi doświadczeniami. Może w przeszłości także zmagałeś/aś się z podobnymi nawykami? Świadomość, że dziecko nie jest krytykowane, a rodzic pragnie je zrozumieć, dodaje otuchy i odwagi, by się uzewnętrznić.
- Dopinguj i motywuj – chwalenie dziecka za każdy moment, gdy potrafi powstrzymać się od obgryzania, będzie działać motywująco i podbuduje pewność siebie.
- Rozmawiaj z dzieckiem o skutkach nawyku – Dzieci często nie są świadome skutków swojego postępowania. W końcu dopiero się tego uczą. Nie strasz i nie przejaskrawiaj konsekwencji obgryzania paznokci, ale szczerze wyjaśnij, jak może to wpływać na jego całościowe zdrowie.
- Dbaj o regularne i krótkie przycinanie paznokci – Ten podpunkt dotyczy szczególnie małych dzieci, które jeszcze nie potrafią w pełni zadbać o swoją higienę i pielęgnację. Pamiętaj więc, że krótkie paznokcie są mniej kuszące do obgryzania. Do tego pomocne mogą okazać się specjalne preparaty dostępne na rynku do nakładania na paznokcie – mają gorzki smak, więc zniechęcają malucha do gryzienia skórek i paznokci.
Oczywiście nie da się wyeliminować wszystkich czynników napędzających onychofagię, ale można je łagodzić. Jeśli wynikają z trudności szkolnych, warto porozmawiać z pedagogiem lub wychowawcą dziecka i przedstawić im aktualną sytuację pociechy. Mając pełny ogląd sytuacji i problemu będą wspierać ucznia w pokonaniu szkodliwego nawyku. Dobrym pomysłem jest też zapewnienie dziecku zajęć, które ułatwiają praktykowanie uważności lub pokazują jak za pomocą gumowej piłeczki czy czynności artystycznych rozładowywać napięcie.
Obgryzanie paznokci u dzieci – psycholog i wsparcie rodziców
Czasami bywa tak, że mimo najlepszych chęci i konsekwentnego stosowania wszystkich wymienionych wcześniej strategii, problem obgryzania paznokci u dziecka utrzymuje się na stałym poziomie – wtedy kluczowa może okazać się pomoc specjalisty.
Psycholog dziecięcy pomaga w zidentyfikowaniu głębszych przyczyn nawyku, których dziecko nie zawsze jest w pełni świadome. Terapia indywidualna lub zajęcia terapeutyczne pozwolą mu zrozumieć własne reakcje, a to przełoży się na jego codzienne funkcjonowanie i kontakt z bliskimi.
Bibliografia:
- Jak postępować, jeśli małe dziecko obgryza paznokcie? | Pediatria - mp.pl
- Jak pomóc dziecku przezwyciężyć obgryzanie paznokci? - Poradnie Centrum CBT
- Konsekwencje zdrowotne onychofagii, Agnieszka Gniadek, Justyna Czochara
- Onychofagia jako problem interdyscyplinarny, Anna Wojas Pelc, Andrzej Kazimierz Jaworek
- Częstość występowania wad zgryzu u 4, 5 i 6-letnich dzieci z parafunkcjami narządu żucia, Małgorzata Babiak, Jadwiga Babiak, Jerzy T. Marcinkowski
