Dwujęzyczność dziecka – jakie zalety ma wprowadzenie drugiego języka do codziennej komunikacji z dzieckiem w domu?

Geneza i rodzaje dwujęzyczności 

Zacznijmy od podstaw, czyli czym jest dwujęzyczność. Definicja podkreśla, że nie chodzi tu o biegłą znajomość dwóch języków, ale przede wszystkim umiejętność tworzenia w nich zrozumiałych wypowiedzi, nawet jeśli poziom biegłości w każdym z nich jest różny.

Oczywiście dwujęzyczność w rodzinie może przybierać różne formy. Często zdarza się, że rodzice pochodzą z dwóch różnych kultur i każdy z nich mówi do dziecka w swoim ojczystym języku. W takim przypadku dziecko od najmłodszych lat naturalnie przyswaja oba języki, co pozwala mu na swobodne porozumiewanie się z osobami dwóch narodowości.

Czasami jednak rodzice, mimo że nie są rodzimymi użytkownikami drugiego języka, znają go i decydują się na jego wprowadzenie do codziennego życia. Mogą używać go podczas zabaw, oglądania bajek, czytania książek lub komunikując się w nim na równym stopniu, co w ojczystym języku. Z czego to wynika?

Dwujęzyczność dziecka – zwłaszcza gdy obejmuje język powszechnie używany na świecie – może ułatwić mu codzienne funkcjonowanie, otworzyć drogę do lepiej płatnej pracy i swobodnej komunikacji z osobami z zagranicy. Innym ważnym powodem jest chęć zaznajomienia dziecka z daną kulturą. Wraz z językiem przekazujemy nie tylko myśli i słowa, ale ekspresję, uczucia i gesty, a te bywają charakterystyczne dla wielu nacji i narodowości. Im wcześniej dziecko się z nimi zapozna, tym lepiej odnajdzie się w obydwu kulturach swoich rodziców i łatwiej zrozumie własną tożsamość.  

Dwujęzyczność dzieci – zalety i wady

Dwujęzyczność dzieci może wiązać się z korzyściami, ale i licznymi wyzwaniami. Świadomość plusów i minusów może pomóc wspierać pociechę w pokonywaniu barier i rozwijaniu dodatkowych umiejętności. Poniżej przedstawiamy niektóre z korzyści, z jakich korzystają dwujęzyczne dzieci. Dwujęzyczność:

• Rozwija kreatywność i myślenie twórcze – znajomość dwóch języków sprzyja elastyczności intelektualnej i umiejętności nieszablonowego rozwiązywania problemów. 
• Poszerza zasób słownictwa – dzięki temu dziecko ma większe możliwości wyrażania swoich myśli i uczuć, a także wpływa na jego umiejętności przekazywania myśli w sposób złożony i elokwentny. 
• Poprawia zdolność uczenia się – dwujęzyczne dzieci szybciej przyswajają nową wiedzę i lepiej rozumieją zależności przyczynowo-skutkowe.
• Opóźnia rozwój chorób neurodegeneracyjnych – badania pokazują, że dwujęzyczność może chronić przed demencją i poprawiać sprawność umysłową w późniejszych latach. Oczywiście mówimy tu w kontekście dzieci, które mogą być na nie narażone lub są w grupie zwiększonego ryzyka. 
• Zwiększa szanse zawodowe – znajomość więcej niż jednego języka to ogromny atut na rynku pracy, otwierający drzwi do międzynarodowej kariery.
• Wspiera wrażliwość kulturową – dziecko wychowane w dwóch językach lepiej rozumie różne kultury i łatwiej odnajduje się w międzynarodowym środowisku.
• Ułatwia naukę kolejnych języków – znajomość dwóch języków ułatwia przyswajanie kolejnych dzięki dobrze rozwiniętym umiejętnościom językowym, co może pogłębiać wymienione wcześniej elementy. 

Przyjrzyjmy się teraz wyzwaniom, przed jakimi stoi dwujęzyczne dziecko. Oto niektóre z nich:

• Mieszanie języków – dziecko może łączyć słowa z obu języków w jednej wypowiedzi, co jest naturalnym etapem nauki, ale czasami może wiązać się z niezrozumieniem otoczenia. Czasami rozwój słownictwa w jednym języku jest większy niż w drugim, a nim różnice zostaną wyrównane, może  minąć trochę czasu. Dodatkowo dziecko może mieć większy zasób słownictwa w języku, którego częściej używa na co dzień, np. w przedszkolu czy w kontaktach z rówieśnikami. Z kolei drugi język, używany rzadziej, może rozwijać się wolniej.
• Wyzwania w nauce pisania i czytania – niektóre dzieci mogą mieć trudności z opanowaniem zasad gramatyki i ortografii w obu językach, zwłaszcza jeśli znacząco się one różnią.
• Brak konsekwencji w nauce – jeśli dziecko nie ma stałego kontaktu z drugim językiem, może go stopniowo zapominać lub używać w ograniczonym zakresie.
• Duża presja – dwujęzyczne dzieci mogą odczuwać presję zarówno ze strony rodziców, jak i otoczenia. Często oczekuje się od nich płynności w obu językach, co może prowadzić do frustracji, zwłaszcza jeśli jedno z narzędzi komunikacyjnych rozwija się wolniej. Dodatkowo mogą spotykać się z niezrozumieniem ze strony rówieśników lub nauczycieli, jeśli ich język dominujący różni się od języka szkoły. W niektórych przypadkach presja ta sprawia, że dziecko zaczyna unikać używania jednego z języków, obawiając się błędów lub negatywnej oceny.

Czasami jednak do powyższych elementów może dochodzić opóźnienie rozwoju mowy. 

Dzieci dwujęzyczne – rozwój mowy i… kłopoty? 

Czasami – nie zawsze – można zauważyć, że dzieci dwujęzyczne borykają się z opóźnionym rozwojem mowy. Nie ma w tym jednak nic dziwnego.  Maluch, który ma przyswoić dwa różne systemy językowe, może potrzebować nieco więcej czasu na opanowanie podstaw komunikacji.

Jeśli nie towarzyszą temu inne elementy odbiegające od przyjętej normy (zaburzenia sensoryczne, trudności w komunikacji niewerbalnej, schematyczne działanie itp., które mogłyby sugerować m.in. zaburzenia ze spektrum autyzmu), nie ma się czym martwić i wspierać dziecko w dalszym rozwoju. W jaki sposób?       

Dwujęzyczne dzieci – jak wychować poliglotę? 

W nauce języków niezwykle ważna jest motywacja dziecka. Jak to robić? 

• Zacznij jak najwcześniej –  im szybciej dziecko ma kontakt z drugim językiem, tym naturalniej go przyswaja. Mów, śpiewaj, czytaj i baw się w obu językach już od najmłodszych lat, wplatając je w codzienne sytuacje.
• Okazuj zaangażowanie i koryguj  – zwracaj uwagę na sposób, w jaki dziecko mówi i koryguj ewentualne błędy. Jeśli dziecko miesza oba języki, zwróć mu na to uwagę, aby uczyło się ich świadomego używania. Rób to w pozytywnej atmosferze – z uśmiechem i cierpliwością, aby dziecko nie czuło lęku przed popełnianiem błędów. Zbyt surowe poprawianie mogłoby sprawić, że zacznie się wycofywać, analizując każdą wypowiedź, co w efekcie mogłoby spowolnić jego rozwój językowy i obniżyć pewność siebie.
• Zapewnij kontakt z rodzimymi użytkownikami języka – jeśli to możliwe, umożliwiaj dziecku rozmowy z rodziną lub znajomymi mieszkającymi za granicą, lub posługującymi się tym samym językiem co ty. 
• Aktywnie słuchaj i mów – angażuj się w rozmowę, aby rozwijać umiejętności językowe dziecka.
• Wzmacniaj pozytywne doświadczenia – chwal dziecko za postępy i motywuj je do dalszej nauki.
• Czytajcie razem – wspólne czytanie na głos pomaga w rozwijaniu słownictwa i poprawnej wymowy. Postaraj się pomóc dziecku w nauce poprzez zadawanie pytań dotyczących treści, omawianie nowych słów oraz zachęcanie do samodzielnego opowiadania przeczytanej historii. 
• Włącz zabawę do nauki – rymowanki, piosenki czy interaktywne zabawy językowe skutecznie wspierają językowe umiejętności. 
• Okazuj cierpliwość – każde dziecko rozwija się w swoim tempie, a dwujęzyczność to maraton, nie sprint. Nie porównuj swojej pociechy do dzieci z rodziny, które szybciej uporały się z problemami językowymi lub niemal całkowicie ich nie doświadczyły. Warto dać dziecku czas na przyswojenie obu języków bez presji i wygórowanych oczekiwań, wspierając je z uśmiechem na ustach. 
• Nie poddawaj się! – Czasami sami rodzicie mogą odczuwać zniechęcenie, widząc, jak dziecko skłania się ku jednemu z języków lub częściej go używa. Należy   sobie, że jest to naturalny etap rozwojowy. Z czasem równowaga językowa może się wyrównać, a zdobyte umiejętności zaowocują swobodą w komunikacji w obu językach. 
• Nie rób drastycznych zmian – ten aspekt wiąże się ściśle z poprzednim – czasami rodzice pod wpływem zniechęcenia przestają używać drugiego języka niemalże z dnia na dzień. Sądząc, że ich starania i zachęty nie przynoszą rezultatu, godzą się, by dziecko mówiło tylko w jednym języku. Taka drastyczna zmiana może wprowadzić dziecko w dezorientację i prowadzić do zaprzepaszczenia dotychczasowych postępów, stopniowego zapominania słów i struktur gramatycznych, a także utraty naturalnej swobody w posługiwaniu się nim.

A co w przypadku starszych dzieci? Czy je też można jakoś zachęcić do nauki języków obcych? Oczywiście! Więcej na ten temat omówiliśmy w artykule: Jak zachęcić dziecko do nauki angielskiego. 

Bibliografia: 

1. Fakty i mity dotyczące dwujęzyczności dzieci, Dzieci są ważne. 
2. Dwujęzyczność a rozwój dziecka – Zalety i wyzwania dwujęzyczności, Aneta Nott-Bower – logopeda dwujęzyczny.
3. DWUJĘZYCZNOŚĆ I WYCHOWANIE DWUJĘZYCZNE z perspektywy lingwistyki i logopedii, Małgorzata Rocławska-Daniluk.
4. Dwujęzyczność a rozwój mowy dziecka, Agnieszka Caban. 
5. Naturalna dwujęzyczność, czyli o dwujęzycznym wychowaniu dzieci, Wroblewska-Pawlak.
6. Dwujęzyczność w świetle najnowszych badań naukowych, Loretta Bertelle.
7. Przeżyć dwujęzyczność. Jak wychować dziecko dwujęzycznie, Bogumiła Baumgartner. 
8. Dziecko dwujęzyczne jako uczeń o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Słownik dziecka dwujęzycznego – studium przypadku, Barbara Kyrc, POSTSCRIPTUM POLONISTYCZNE, 2018, 2 (22).