Człowiek jest istotą społeczną, a umiejętności czy inaczej, kompetencje społeczne rzutują na to kim się staniemy, jaki będziemy mieli tok myślenia i jakie wyznaczymy sobie życiowe cele. Odpowiedni rozwój umiejętności społecznych sprawi, że nie tylko będziemy radzić sobie z problemami, ale również określą efektywność tych działań. Ale to nie wszystko. Na całościowe kompetencje społeczne składają się:
- umiejętność budowania wzajemnego zaufania w kontakcie z rówieśnikami i innymi ludźmi,
- otwartość i szczere wyrażanie myśli,
- umiejętność opisania i zaprezentowania swojej osobowości, poglądu, przekładających się na całościowy wizerunek,
- umiejętność samo motywacji,
- akceptacja różnic pomiędzy jednostkami i szanowanie poglądów innych,
- umiejętność asertywnego zachowania i wyrażanie odmiennych opinii,
- umiejętność komunikacji oraz rozróżnianie zasad komunikacji niewerbalnej tj. mowy ciała, gestykulacji i mimiki)
- prawidłowe interpretowanie emocji (cudzych i własnych) oraz umiejętne radzenie sobie z nimi,
- prawidłowa i umiejętna organizacja własnego czasu, planów,
- stawianie czoła konfliktom i nieporozumieniom – szukanie najlepszych rozwiązań i przewidywanie ewentualnych skutków owych działań,
- konstruktywne podejście do błędów.
Kluczowe jest zatem wspieranie dzieci w tym czasochłonnym i wieloetapowym treningu, dla ich całościowego rozwoju, by stały się silnymi emocjonalnie dorosłymi, którzy odnajdą się w społecznej rzeczywistości. Od czego zatem zacząć?
Potrzebujesz wskazówek dotyczących życia z partnerem z ADHD? Nasz artykuł: "Twój partner ma ADHD - co robić?" jest do Twojej dyspozycji!
Kształtowanie umiejętności społecznych w domu
Dom to miejsce, gdzie dzieci uczą się pierwszych kompetencji społecznych. Obserwują relacje swoich rodziców, ich metody rozwiązywania problemów, emocje analizują własne kontakty z najbliższym otoczeniem, czyli opiekunami i rodzeństwem. Właśnie z tego powodu kształtowanie umiejętności społecznych u dzieci w tym samym wieku może być na zróżnicowanym poziomie. Wpływa na to model wychowawczy stosowany przez rodziców oraz przekazywane przez nich wartości. Prócz tego musimy uwzględnić takie czynniki jak: osobowość dziecka, ewentualne zaburzenia emocjonalno-behawioralne lub jego niepełnosprawność (o zróżnicowanym podłożu i stopniu). Powyższe elementy mają wpływ na przyswajanie przez dziecko wiedzy i kompetencji społecznych oraz sprawiają, że konkretne wzorce należy dostosować do poszczególnej jednostki.
Jak jednak w praktyce rodzice mogą wspierać kształtowanie umiejętności społecznych swojego dziecka? Pamiętając o wymienionych wcześniej zależnościach, w gestii rodzica leży:
Zaznaczenie roli poszczególnych członków rodziny – wszyscy członkowie rodziny są niezwykle ważni i co do tego nie ma wątpliwości, ale każdy ma oddzielne i zupełnie inne role. Dziecko powinno wyraźnie dostrzegać te różnice. Rolę opiekuńczą i mówiąc bardziej profesjonalnie “ustawodawczą” mają wyłącznie rodzice/opiekunowie. To oni wyznaczają zasady, jakie panują w domu, jakie obowiązki przypisane są do każdego członka rodziny. Nie oznacza to oczywiście, że rodzic czy opiekun ma być nieprzystępny, czy rozkazujący. Chodzi wyłącznie o to, by podkreślić dziecku różnice ról, co przełoży się później na jego analizę hierarchiczności w innych grupach społecznych.
Ponadto wyjaśniaj za każdym razem, czemu prosisz o coś dziecko i ewentualnie jakie będą konsekwencje, gdy tego nie zrobi. Na przykład możesz powiedzieć: Proszę, posprzątaj swoje zabawki. Za chwilę będziemy jeść obiad. Jeśli jednak polecenie zostanie zignorowane mimo podania przyczyny prośby, nie wpadaj w irytacje i nie podnoś tonu. Warto wyjaśnić dziecku, czemu jest to tak ważne. Wiesz, dlaczego Cię o to proszę? Jeśli je zostawisz na podłodze, tata albo mama mogą się o nie potknąć i zrobić sobie krzywdę, a na pewno tego nie chcesz. Możesz dla ułatwienia pozbierać zabawki z nim i pokazać tym samym, że mimo różnych ról, wspólny cel i uczucia zachęcają do współpracy.
Wyrażanie uczuć i myśli – bardzo ważne jest, by zadbać o wymianę myśli w rodzinie. Dzieci powinny móc swobodnie się wypowiadać na temat swoich spostrzeżeń i uczuć. Uważnie słuchaj i zachęcaj je do tego. Nawet jeśli powiedzą coś, co w pierwszej chwili może wyprowadzić Cię z równowagi lub zasmuci, nie przerywaj. Staraj się zrozumieć. Śmiało mów też o swoich odczuciach. Dzięki temu dziecko zrozumie, że jego uczucia są ważne, ale należy uwzględniać i mieć na uwadze także odczucia innych osób.
Pokazywanie różnorodności i podkreślanie szacunku – aby umiejętności społeczne były dobrze rozwijane, koniecznie jest dokładne przedstawienie dziecku, jak dokładnie wygląda nasze społeczeństwo. Nie składa się przecież z ludzi o tym samym wyglądzie, pochodzeniu czy poglądach. Wyjaśnij, że w swoim życiu spotka szereg osób o innym kolorze skóry, wyznaniu czy osobowości i każdą z tych osób należy szanować, nawet jeśli nie zgadzamy się z jej tokiem myślenia. Podkreśl, że każdy ma prawo do własnych przemyśleń i sposobu życia. Dzięki temu Twoja pociecha nie będzie patrzeć na innych przez pryzmat uprzedzeń.
Uświadomienie zasad społecznych – wyjaśnij dziecku, że podobne zasady jak w domu panują również poza jego obrębem. Na przykład w szkole, to nauczyciel pełni rolę opiekuna w danej chwili i to on decyduje, jak przebiegać będzie lekcja. Pokaż, że Ty także wykonujesz zadania, jakie na dany dzień przewidział Twój pracodawca i jest to normalna kolej rzeczy.
Podkreślaj prawa i możliwości – ważne jest, by dziecko zrozumiało, że pomimo pewnego wzorca norm i zachowań, które przekładają się na ład i porządek społeczny, nikt nie może narzucić mu określonych zachowań, czy odbierać mu prawa do swoich poglądów. Umiejętność obstawania przy swoich przekonaniach jest elementem dojrzałości społecznej i przysługuje to każdej jednostce. Ważne jest jednak, by zawsze o swoich poglądach mówić z szacunkiem.
Chcesz wiedzieć więcej? Artykuł "Emocje dziecka: Jak pomóc je regulować?" zawiera wartościowe informacje.
Kształtowanie umiejętności społecznych – trudności
Oczywiście nie zawsze jest wszystko łatwe i idealne do przyswojenia. Co wtedy, gdy dziecko jest agresywne, nie chce się zastosować do żadnych form zasad społecznych, nie chce nawiązywać relacji z rówieśnikami lub lgnie do towarzystwa o podobnych zaburzeniach? Oczywiście nie należy panikować. Jeśli wzorce domowe nie przekładają się na kompetencje społeczne dziecka, może to świadczyć o zagrożeniu niedostosowaniem społecznym.
Prócz tego warto skorzystać z pomocy pedagoga przedszkolnego lub szkolnego. W toku edukacyjnym przewidziane są regularne prelekcje o charakterze socjalizacji, dzięki którym dzieci w praktyce na innej przestrzeni niż warunki domowe, mogą ćwiczyć swoje zachowania społeczne. A co, gdy wydaje nam się, że kilka takich dodatkowych godzin to za mało dla naszego dziecka? Możemy zapisać je do specjalnych grup terapeutycznych, które są szczególnie nastawione na Trening Umiejętności Społecznych. Prowadzone są przez doświadczonych i wykwalifikowanych pedagogów/psychologów, a każda grupa dostosowana jest do konkretnej grupy wiekowej. Regularne ćwiczenia, karty pracy przedstawiające codzienne sytuacje i propozycje zachowań oraz odgrywane scenki są dla dzieci nie tylko nauką i formą przyswajania zasad, ale także świetną zabawą. Mogą poszerzyć grono rówieśnicze i mając poczucie wspólnoty, z większą motywacją angażować się w poszczególne ćwiczenia.
Powyższe wskazówki są ogólnym zbiorem „szkieletu” społecznego. Tak jak wspomnieliśmy, kształtowanie umiejętności społecznych nie jest procesem szybkim, niekiedy łatwym i przynoszącym takie same rezultaty u każdej jednostki. Dlatego zawsze uwzględniaj osobowość, charakter i ewentualne ograniczenia swojej pociechy, a następnie staraj się przedstawić jej normy społeczne w najlepiej przyswajalny przez nią sposób.
Zapraszamy również do przeczytania innego artykułu: Jak rozmawiać z dzieckiem o śmierci?
