Nieśmiałe dziecko – jak wspierać je w budowaniu pewności siebie i relacji z rówieśnikami?

Bardzo nieśmiałe dziecko – problem, z którym należy walczyć? 

Zacznijmy od tego, że nieśmiałość nie jest wadą, a cechą. Tak jak jedni wolą wspinaczkę, a inni wolą patrzeć, jak inni się wspinają – tak i dzieci różnią się pod względem towarzyskości czy śmiałości w kontaktach z innymi. Bardzo nieśmiałe dziecko nie musi być „do naprawy”. Nieśmiałość to często naturalna reakcja na nowe bodźce, potrzebę bezpieczeństwa i czasu, by zaufać otoczeniu, a ponadto może być też przejawem głębokiej wrażliwości. Zamiast więc walczyć z nieśmiałością dziecka, najpierw należy zrozumieć jej przyczyny i wspierać rozwijanie zachowań społecznych, by dziecko mogło odnaleźć się w codziennych realiach. 

Dziecko nieśmiałe – diagnoza czy etap rozwoju?

Czasami rodzice mogą się zastanawiać czy ich pociecha nie wymaga specjalistycznej diagnozy psychologicznej, podczas gdy inni czekają aż nieśmiałość minie samoistnie. Należy pamiętać, że żadna ze skrajności nie jest dobrą opcją. Jeśli nieśmiałość dziecka utrudnia jego codzienne funkcjonowanie tj. zamyka się w sobie, unika kontaktów społecznych, konwersacji i odpowiedzi w szkole, mimo że zna odpowiedzi oraz czuje paraliżujący strach przed rozmową z rówieśnikami i nowymi osobami, warto skonsultować się ze specjalistą, zwłaszcza jeśli taki stan rzeczy utrzymuje się mimo wsparcia opiekunów i nauczycieli. Być może podłożem nieśmiałości jest nadwrażliwość sensoryczna, silny stres lub zaburzenia ze spektrum autyzmu (oraz wiele innych). Czasami jednak nieśmiałość może być uwarunkowana genetycznie, być elementem introwertycznej osobowości czy naturalnym etapem dojrzewania emocjonalnego. Nie należy również zapominać, że na osobowość dziecka ma ogromny wpływ środowisko, a nadopiekuńczość czy nadmierna krytyka mogą prowadzić do kształtowania się postaw lękowych. 

Nieśmiałe dziecko w przedszkolu – jak pomóc maluchowi znaleźć przyjaciela?

Przedszkole to często jedna z pierwszych aren społecznych wyzwań. Nowe otoczenie, brak rodziców, nowi opiekunowie i rówieśnicy mogą sprawić, że nieśmiałość dziecka uwidoczni się jeszcze bardziej. Maluch może bać się odezwać, dołączyć do zabawy czy powiedzieć o swoich potrzebach. Jak możemy mu pomóc?

Przede wszystkim nie zmuszajmy dziecka do kontaktu z innymi, jeśli nie czuje się na to gotowe. Najlepsze będzie wprowadzenie zasady małych kroków i inicjowanie spotkań z rówieśnikami sam na sam, w bezpiecznym/znanym miejscu. Prócz tego baw się z dzieckiem w odgrywanie scenek! Możecie udawać konwersację w sklepie, kolegą z przedszkola czy nowymi osobami – takie przygotowanie dziecka ośmieli je, by stawiać czoła trudnościom. 

Unikaj krytyki i chwal dziecko, ale nie tylko wtedy, gdy uda mu się przełamać nieśmiałość, ale też, gdy spróbowało. Czasami nim maluch osiągnie upragniony cel, sukcesem mogą być liczne inicjatywy i starania, by zburzyć mur komunikacyjny. 

Choć serce rodzica często podpowiada, by chronić dziecko przed każdym zagrożeniem i zmartwieniem, warto zachować równowagę. Nadopiekuńczość, choć płynie z miłości, może odebrać maluchowi szansę na zdobywanie cennych doświadczeń. Oczywiście nie oznacza to, by rzucać dziecko na głęboką wodę, ale pozwolić mu próbować – na jego własnych zasadach, w jego tempie. Ponadto, zamiast usuwać wszelkie trudności z drogi, pomóż dziecku odkryć i pielęgnować jego mocne strony, które dodadzą mu pewności siebie. 

Nie zapominajmy też o mocy bajek i książek, gdzie główny bohater mierzy się z lękiem i niepewnością. Rozmawiajcie o tym, jak je pokonał i jak stał się odważny dzięki determinacji i ćwiczeniom. Takie przykłady pomogą dziecku, kiedy w realnym świecie będzie zmagać się z nowymi wyzwaniami. A jakie sugestie mogą pomóc rodzicom starszych, nieśmiałych dzieci? Jeśli nasze dotychczasowe sposoby nie przynoszą oczekiwanych efektów, warto rozważyć np. grupowe zajęcia z TUS (Trening Umiejętności Społecznych), które pomagają w rozwoju pewności siebie i lepszym radzeniu sobie w relacjach z rówieśnikami.

Nieśmiałe dziecko w szkole – jak pomóc i pokonać dziecięce obawy? 

Szkoła to zupełnie inny świat niż przedszkole. W szkolnych korytarzach na nieśmiałe dziecko czają się inne wyzwania, bardziej złożone osobowości i nowe emocjonalno-uczuciowe wyzwania. By je na to wszystko przygotować, jako rodzic warto zadbać o odpowiednie „zaplecze”. Co to znaczy? 

1. Porozmawiaj z nauczycielami – nim dziecko rozpocznie swoją przygodę ze szkolną edukacją, poznaj jego wychowawcę i pozostałych nauczycieli. Wyjaśnij, z jakimi trudnościami zmaga się Twoja pociecha i przedstaw strategie wspierania, jakie stosowaliście do tej pory. Być może w nowym otoczeniu będzie konieczne wdrożenie nowych metod, ale bez wątpienia pedagodzy szkolni będą starali się zrobić co w ich mocy, by uczeń mógł zaadaptować się w nowych warunkach (np. nie odpytując go na forum klasy czy nie przymuszając do brania udziału w zajęciach grupowych). 
2. Pozwalaj na wyrażanie swojej opinii – Nie narzucaj dziecku rozwiązań czy sposobu działania. Zamiast mówić „zrób tak, bo tak będzie najlepiej”, zadaj pytanie: „A jak ty to widzisz?”. Nawet jeśli Wasze zdanie jest odmienne, to dla dziecka jest to sygnał, że jego opinia ma znaczenie, a to może być fundamentem budowania pewności siebie. 
3. Zachęcać do udziału w zajęciach, gdzie może się otworzyć – motywacja to najlepsze co możesz zrobić. Wspieraj dziecko w wyborze zajęć dodatkowych, w których będzie mogło wyrazić siebie i jednocześnie walczyć z trudnościami wynikającymi z nieśmiałości np. mogą to być zajęcia teatralne, koło plastyczne czy inne kółka tematyczne. Takie zajęcia być może pomogą otworzyć się na inne dzieci, z którymi będą je łączyć współne pasje.
4. Pomóż dziecku znaleźć przyjaciela – możesz to zrobić tworząc okazje do kameralnych spotkań z rówieśnikami, na przykład zapraszając jedno dziecko z klasy na wspólną zabawę w domu.  Warto też podpytać nauczyciela lub wychowawcę, z kim dziecko czuje się najlepiej i delikatnie to wspierać. Nawet jedna bliska relacja może stać się dla niego pomostem do dalszego rozwoju społecznego i przyjaźnią na całe życie. 

Dziecięca nieśmiałość a dorosłość

Bycie nieśmiałym w dzieciństwie to nie wyrok na całe życie – dzięki odpowiedniemu wsparciu nieśmiałe maluchy mogą wyrosnąć na odważnych dorosłych.  Nie ulega jednak wątpliwości, że to w dzieciństwie kształtują się fundamenty, na których dziecko zbuduje dorosłą pewność siebie, relacje, asertywność i samoświadomość. By taki scenariusz był realny pamiętaj o jeszcze kilku wskazówkach: 

• Dawaj przykład otwartości – Dzieci są uważnymi obserwatorami i uczą się naśladując zachowania opiekunów. Widzą, jak rozmawiasz z ekspedientką w sklepie, jak reagujesz na zaczepkę sąsiada, czy jak stawiasz czoła własnym lękom. Jeśli chcesz, by dziecko było otwarte, pokazuj mu, jak to wygląda w praktyce.  
• Nie etykietuj  –  zdanie: „On zawsze jest taki nieśmiały” niby nie ma nic złego na myśli, a nawet tłumaczy zachowanie Twojej pociechy, ale zapada w pamięć i… zaczyna tworzyć rzeczywistość dziecka. Unikaj nadawania łatek typu nieśmiały, wstydliwy, zawstydzony itp. nawet w żartach. Modelowanie pewności siebie u dziecka to słowa i czyny – zawsze idą ze sobą w parze, nigdy osobno. 

Nieśmiałość dziecka może być wyzwaniem także dla rodzica – zwłaszcza jeśli sam jest otwartym ekstrawertykiem. Jednak kluczowe jest, by dziecko nigdy nie poczuło, że zawiodło nas swoją innością. Świat składa się z różnych ludzi, a takich jak ono – cichych, wrażliwych, uważnych – jest więcej, niż się wydaje. Zmagają się z podobnymi trudnościami, a mimo to znajdują własne sposoby, by w tym świecie znajdować aktywności które odpowiadają ich temperamentowi i osobowości Najpiękniejsze, co nieśmiałe dziecko może usłyszeć od rodzica, to:  „Nie musisz być taki jak ja. Bądź sobą i bądź szczęśliwy.” To jedno zdanie przepełnione jest miłością i akceptacją, a te dają siłę do kruszenia wszelkich murów. 

Zatem nie panikuj i uzbrój się w cierpliwość. Zamiast martwić się: „Jak moje dziecko poradzi sobie w przyszłości w świecie, gdzie trzeba walczyć o swoje?”, przypomnij sobie, że walczyć można na różne sposoby. Jedni robią to słowem, inni cichą konsekwencją i uważną strategią. Nie każdy krzykacz to lider, a nie każda cisza to słabość.

Bibliografia: 

1. Budowanie u dziecka własnej wartości - vademecum dla rodzica! 
2. Co robić, gdy dziecko nadmiernie się wstydzi? - Małe charaktery - Psychologiczny magazyn dla dzieci w wieku 5–11 lat 
3. Jak pomóc nieśmiałemu dzieck | PPT
4. Trudności ucznia nieśmiałego, Lubelski rocznik pedagogiczny T. XXXVIII, z. 4 – 2019, Joanna Wtórniak.