Jak rozmawiać z dzieckiem o śmierci bliskiej osoby?
Zacznijmy od tego, że jako rodzice czy opiekunowie to my powinniśmy poinformować dziecko o śmierci członka rodziny. Nawet jeśli obawiamy się, jak maluch przyjmie taką informację, konieczne jest, by usłyszał ją od nas. Dlaczego?
To rodzic/opiekun zna najlepiej swoje dziecko i wie jaką atmosferę wytworzyć, aby pociecha czuła się bezpiecznie. Ulubione miejsce, moment dnia czy w towarzystwie ulubionej zabawki – te wszystkie czynniki rodzic bardzo szybko weźmie pod uwagę.
Mimo naturalnych obaw nie sugeruj się, że dziecko jest jeszcze za małe, aby zrozumieć znaczenie śmierci. Owszem, każdy wiek, poziom intelektualny i rozumienie różnią się wśród dzieci, podobnie jak ich reakcje. Nie okłamuj jednak pociechy, mówiąc, że bliska osoba „wyjechała”. Dlaczego? Bo jest to kłamstwo, które po pewnym czasie – wraz z rozwojem dziecka – wyjdzie na jaw. Wówczas może dojść do tego, że pociecha przestanie Ci ufać, lub przy kolejnych informacjach, będzie szukać potwierdzenia wśród innych osób. Postaw na szczerość, która jest cementem wszelkich relacji.
Dodatkowo przy informowaniu dziecka o śmierci, warto uwzględnić jeden z istotniejszych czynników: kto umarł i jaką relację miała ta osoba z dzieckiem.
Jak rozmawiać z dzieckiem o śmierci rodzica?
A jak rozmawiać z dzieckiem o śmierci ojca lub matki? Sprawa jest bardziej złożona i delikatna. Jeśli jesteś dalszym krewnym, który musi przekazać tę informację, postaraj się znaleźć zaciszne miejsce, w którym dziecko poczuje się swobodnie. Może to być jego pokój lub ogród, w którym lubi się bawić.
Mimo złożonej sytuacji, postaraj się nie trzymać dziecka w stanie niepewności i napięcia. Możesz powiedzieć: Mam dla Ciebie smutną informację. Mama umarła/nie żyje. Jeśli dziecko jest kilkulatkiem mów powoli i używaj prostego, jasnego przekazu. Unikaj sformułowania typu „odeszła”, „straciliśmy ją”. W pierwszym wypadku maluch może poczuć się odrzucony i odtrącony, słysząc, że ktoś z bliskich odszedł, czyli go zostawił. W drugim wypadku, może wcale nie zrozumieć znaczenia tego słowa. Zatem im prościej, tym lepiej.
A jak rozmawiać z dzieckiem o śmierci dziadka? Jeśli śmierć poprzedziła choroba, możesz podkreślić: Wiesz, że dziadek ostatnio bardzo się źle czuł i był chory. Niestety nie udało mu się wyzdrowieć i zmarł. Oczywiście w każdym z tych aspektów należy być elastycznym i należy brać pod uwagę jeszcze kilka ogólnych czynników, które będą Wam towarzyszyć w tych chwilach bez względu na to kto z bliskich zmarł.
Śmierć – jak przekazać wieści, by bolało mniej?
Dzieci różnie reagują na informację o śmierci bliskiej osoby. Do niektórych może dochodzić z opóźnieniem, w przypadku innych może nastąpić wybuch emocji, a następnie wyciszenie. W trzecim wypadku możemy zaobserwować istną amplitudę emocji albo wycofanie.
Przyglądaj się zatem dziecku, aby w razie potrzeby służyć mu emocjonalną pomocą. Jeśli dziecko wciąż dopytuje o bliską osobę i nie do końca pojmuje, że ta osoba nie wróci, możesz posiłkować się znanymi mu przykładami z bajek.
Jednym z najbardziej spektakularnych momentów, który ukazywał śmierć bliskiej osoby, jest fragment z filmu animowanego „Król lew”, gdzie ojciec głównego bohatera umiera. Oczywiście możesz dla lepszego zrozumienia malucha wykorzystać inny motyw lub historię z książek dla dzieci.
Bez względu na to czy zastanawiasz się, jak rozmawiać z dzieckiem o śmierci babci, czy jak rozmawiać z dzieckiem o śmierci kolegi bądź naturalny. Jeśli sam przeżywasz trudne chwile, a łzy zaglądają Ci do oczu, nie udawaj na siłę herosa. Daj ujść emocjom i pokaż dziecku, że to normalne.
Duszenie emocji nie przyniesie pozytywnych korzyści ani dla Ciebie, ani dla dziecka, które w tym okresie będzie dodatkowo baczniej Cię obserwować. Postaraj się zatem, aby pociecha także mogła oczyścić umysł z nadmiaru emocji. Może w tym celu narysować jakiś rysunek z udziałem ukochanej osoby lub przygotować parę słów, które chciałoby mu powiedzieć.
Oprócz tego, aby maluch mógł znaleźć formę ukojenia, w miarę możliwości zadbaj o utrzymanie standardowego rytmu i harmonogramu dnia. Mimo że po stracie bliskich życie z dnia na dzień może wywrócić się do góry nogami, to taki chaos może dodatkowo wprowadzać dziecko w stan niepokoju.
Staraj się także odpowiadać na pytania dziecka, które może głębiej analizować stan umarłych. Co się dzieje z człowiekiem po śmierci? Gdzie się udaje? I dlaczego grzebie się go w ziemi? Takie pytania są naturalnym następstwem okoliczności straty, a niedopowiedzenia mogą prowadzić do kolejnych pytań i frustracji dziecka.
Potrzebujesz wskazówek dotyczących regulacji emocji dziecka? Nasz artykuł: "Emocje dziecka: Jak pomóc je regulować?" jest do Twojej dyspozycji!
Jak odpowiedzieć na te pytania? Czy uwzględniać w nich aspekt religijny?
To zależy od Ciebie i sposobu, w jaki wychowujesz dziecko, jednak warto skupić się na fizycznych faktach. Możesz powiedzieć, że ciało człowieka po śmierci przestaje funkcjonować tj. serce przestaje bić, krew płynąć, a także mózg się wyłącza. Ponieważ po pewnym czasie ciało zaczyna się rozkładać, należy taką osobę pochować. Tak jest ze wszystkimi żyjącymi istotami. Więcej na temat śmierci bliskiej osoby pisaliśmy w jednym z siostrzanych artykułów: Jak rozmawiać z dzieckiem o śmierci?
Rozmowa lekarstwem na ból?
Wielu rodziców odwleka rozmowę o śmierci, aż do momentu, gdy ta staje się faktem. Warto jednak przemyśleć, czy tego tematu nie poruszyć znacznie wcześniej. Nie chodzi o to, aby wprowadzić dziecko w stan niepokoju czy przerażenia, ale taka samoświadomość, że każdy kiedyś umrze, może wspierać odporność emocjonalną dziecka. Wówczas, gdy zdarzy się taka okoliczność, dziecko lepiej przyswoi trudną sytuację i szybciej będzie mogło uporać się z bólem.
Postaraj się zadbać również o otoczenie dziecka. Poinformuj szkołę i wychowawcę o zaistniałej sytuacji i poproś, aby po powrocie do klasy otoczono Twoją pociechę odpowiednim wsparciem. Dziecko może przeżywać trudne chwile na swój sposób – może wdawać się w konflikty z rówieśnikami lub nauczycielem albo buntować się w kwestii udziału w lekcji. Wychowawca, znając sytuację, będzie mógł odpowiednio i umiejętnie interweniować, aby dziecko mogło w sposób prawidłowy wyrażać swoje negatywne emocje. Może nawet w tym celu wykorzysta godzinę wychowawczą, w której z całą klasą poruszy tematykę śmierci i odczuć, jakie temu towarzyszą, albo poprosi najlepszego „klasowego” przyjaciela dziecka, aby dodatkowo dodał mu otuchy miłym słowem.
A co w przypadku, gdy od śmierci bliskiej osoby minęło już trochę czasu, a dziecko dalej nie jest w stanie uporządkować swoich emocji, przeżywa głęboką żałobę, lub uaktywnił się lęk separacyjny? Być może konieczne będzie skorzystanie z fachowej pomocy psychologa, który podpowie, jak rozmawiać z dzieckiem. Postaraj się zatem wybrać terapeutę dla dziecka, który specjalizuje się w pomocy małym pacjentom i ma w tej dziedzinie doświadczenie. Jest to niezwykle ważne, bo nieumiejętnie prowadzona terapia traumy czy po nieprzyjemnych wydarzeniach może pogłębić trudności dziecka.
Nie zapominajmy również, że w poczet bliskich osób naszej pociechy nie wchodzą tylko ludzie. Ukochany zwierzak jest dla niego przyjacielem i członkiem rodziny, ale niestety często żyje znacznie krócej, niż byśmy tego chcieli. Czy powiedzenie o śmierci pupila różni się czymś od powiedzenia, że umarł ktoś z krewnych? Na to pytanie odpowiada wcześniejszy artykuł: Jak przygotować dziecko na odejście psa?
Poruszony temat nie jest ani łatwy, ani przyjemny – ale niestety konieczny. Pokazując dzieciom świat, musimy przedstawić im wszystkie jego oblicza: piękno, wyjątkowość, a także brzydotę i niebezpieczeństwa. Nie uchronimy najmłodszych przed trudnościami i troskami, ale możemy je na nie przygotować, aby mogli je pokonywać i sobie z nimi radzić. Jeśli będą miały w nas wsparcie i będą czuły, że mogą porozmawiać z nami na każdy temat, zapewnimy im komfort emocjonalny i psychiczny, dzięki czemu wyrosną na empatycznych, a przy tym silnych i pewnych siebie dorosłych.
Bibliografia:
- Śmierć jako wydarzenie trudne w życiu dziecka, Monika Dacka.
- ŻAŁOBA – PORADNIK DLA RODZICÓW I OPIEKUNÓW, Fundacja Hospicyjna, Fundopomaga.
- Porozmawiajmy o... Rozmowy o stracie, Fundacja Dorastaj z Nami i Centrum Weterana Działań Poza Granicami Państwa.
- BLISKO SIEBIE W ŻYCIU I ŚMIERCI… Jak rozmawiać z dzieckiem o przemijaniu?, Instytut Małego Dziecka im. Astrid Lindgren (IMD).
- JAK ROZMAWIAĆ Z DZIEĆMI O ŚMIERCI? MINI-PORADNIK DLA RODZICÓW I OPIEKUNÓW, Justyna Śliwińska-Sroka.
- Jak rozmawiać z dziećmi o śmierci bliskiej osoby? | UNICEF Polska – pomagamy dzieciom.
- Jak rozmawiać z dzieckiem o śmierci?, Dzieci są ważne.
- Dziecko po śmierci rodzica lub innej znaczącej osoby, Katarzyna Stachnik, Aleksandra Kotlińska-Lemieszek.
