Niekiedy może się nam wydawać, że odpowiedzialność to wyłącznie domena osób dorosłych, kształtująca się pod wpływem samoświadomości czy doświadczenia życiowego. Jednak odpowiedzialność nie pojawia się „sama z siebie”. Należy ją kształtować na każdym etapie rozwoju, aby nasze dziecko w dorosłym życiu stało się odpowiedzialnym współmałżonkiem, partnerem, pracownikiem, opiekunem czy rodzicem. Warto również podkreślić, że odpowiedzialność w żaden sposób nie odbiera dziecku swobody, beztroski czy radości dzieciństwa. Jest wręcz przeciwnie – uczy je korzystać z życia i chwili, ale w obrębie bezpiecznej strefy, która nie prowadzi do długotrwałych kłopotów czy porażek.
Nauka odpowiedzialności nie jest prosta i nie ma idealnego schematu wychowawczego zapewniającego sukces w tej dziedzinie. Dlaczego? Bo każde dziecko jest inne, ma odmienny charakter czy osobowość, a na dodatek dorasta w zróżnicowanym środowisku. Przyznamy jednak, że nie warto odpuszczać, gdyż liczne korzyści przewyższają trudy nauczania. Niezbędne jest jednak samozaparcie, cierpliwość i pozytywne nastawienie ze strony rodziców, które prędzej czy później przyniosą wymarzone rezultaty. Jak zatem zacząć naukę odpowiedzialności?
Misja „odpowiedzialność i sumienność”
Nie bez przyczyny mówi się, że własny przykład jest lepszy niż wykład. Dzieci to genialni obserwatorzy, którzy dogłębnie analizują swoje otoczenie i wyciągają z niego wnioski. Jeśli zatem chcesz nauczyć dziecko odpowiedzialności, musisz przodować w tej dziedzinie. Konsekwentnie przestrzegaj swoich zasad oraz bądź odpowiedzialny za swoje słowa i podkreślaj, jak jest to dla Ciebie ważne. Oczywiście żaden rodzic nie jest idealny, dlatego, jeśli zdarzy Ci się potknięcie w kwestii odpowiedzialności, otwarcie to przyznaj. Nie podkopie to Twojego autorytetu rodzica, a wręcz przeciwnie – nauczy dziecko, że odpowiedzialność to również przyznanie się do porażki.
Oprócz dobrego rodzicielskiego wzorca pomocne w kreowaniu odpowiedzialności u dziecka jest uczenie go samodzielności. Być może stwierdzisz, że dziecko jest jeszcze na to za małe, ale oczywiście mówimy tu o samodzielności dostosowanej do wieku dziecka. Samodzielność wiąże się z odpowiedzialnością i w zasadzie te dwie cechy nie mogą bez siebie funkcjonować. Na przykład warto zlecać dziecku drobne obowiązki i wyjaśnić, że każdy w rodzinie jest za coś odpowiedzialny. Aby cała rodzina była szczęśliwa i jej schemat życia prawidłowo funkcjonował, każdy jej członek musi sumiennie się wywiązywać ze swoich zadań. Dzięki temu dasz dziecku wyraźny sygnał, dlaczego oczekujesz od niego konkretnych rzeczy i że nie jest to wyłącznie Twój kaprys. Istotne jest także, abyś zawsze przedstawił konsekwencje, jakie mogą wyniknąć z niewywiązania się z obowiązków. Dzięki temu pociecha chętniej przystąpi do działania i współpracy.
A jakie obowiązki można zlecić dziecku? Zacznij od małych rzeczy i wraz z rozwojem fizycznym i emocjonalnym dziecka powierzaj mu „ważniejsze” zadania. Na samym początku może to być dbanie o czystość swojego pokoju lub podlewanie roślin w domu. A co, jeśli dostrzegasz, że pociecha zaniedbuje swoje obowiązki lub nie robi tego w tempie, w jakim oczekujesz? W żadnym wypadku nie wyręczaj jej. W przeciwnym razie nie nauczysz dziecka odpowiedzialności, a bezkarności i braku konsekwentności za swoje czyny. Nawet jeśli wydaje Ci się, że to tylko drobnostki, to właśnie one mają kształtować u dziecka podejście do życia. Oprócz tego brak konsekwencji może wpłynąć na niskie poczucie własnej wartości. Dziecko na Twoją interwencję może patrzeć przez pryzmat: jestem do niczego, mama czy tata zawsze zrobią to ode mnie lepiej.
Pozwól dziecku na porażki i szukanie własnych, idealnych rozwiązań. Doceniaj i chwal każdy przejaw odpowiedzialnej postawy, a będziesz motywował je do dalszego rozwoju.
W nauce odpowiedzialności ważne jest coś jeszcze. Nie należy pozwalać dziecku, na obwinianie innych za swoje porażki czy niewywiązanie się z obowiązków. »Nie wzięłam kostiumu na basen, bo mi go nie spakowałaś!, albo Nie nauczyłam się na sprawdzian, bo kazaliście mi posprzątać pokój!« Takie zarzuty mogą pojawiać się bardzo często, bo dziecko bada granicę, w jakim stopniu może sobie pozwolić. Nie daj się wówczas wyprowadzić z równowagi i nie kłóć się z dzieckiem. To nie rozwiąże problemu, a dodatkowo nadwyręży wasze relacje. Najlepiej spokojnie wyjaśnić dziecku, że samo jest odpowiedzialne za powyższe problemy i poniesie za nie konsekwencje. Nie wzięłaś kostiumu? Szkoda, w takim razie nie będziesz mogła wejść na basen i popływać. Dostałeś złą ocenę ze sprawdzianu? W takim razie musisz poświęcić wieczorem czas na naukę do jego poprawy. W ten sposób dziecko dostrzeże, że brak odpowiedzialności mnoży dodatkowe obowiązki oraz problemy i w przyszłości będzie starało się nie dopuszczać do takich sytuacji.
Oprócz powyższych wskazówek możesz wykorzystywać również pomoce dydaktyczne w postaci artykułów, książek czy bajek. Historie z morałem najlepiej trafiają do umysłu i serca dziecka, a przekazane w przyjemnej i barwnej oprawie szybciej zostaną przez nie przyswojone. Przykładem mogą być Bajki o emocjach dla najmłodszych czy Wspomaganie rozwoju społeczno-emocjonalnego, a także Kształtowanie umiejętności społecznych u dzieci – dlaczego jest ważne?
Nauka odpowiedzialności – pomysły, których lepiej unikać
Niekiedy rodzice, zastanawiając się jak nauczyć dziecko odpowiedzialności, wpadają na pomysł kupna psa lub innego żywego stworzenia. Jest to dość kontrowersyjna metoda z kilku przyczyn. Po pierwsze, zwierzę to nie zabawka i opieka nad nim jest niezwykle wymagająca. Nie zawsze mamy warunki do opieki nad zwierzęciem: praca, całodzienny pobyt poza domem i nadwyrężony grafik nie będą sprzyjały w zajęciu się nowym członkiem rodziny. Oprócz tego dzieci mają tendencję do szybkiego zniechęcania się. Pomimo szczerych obietnic regularnych spacerów i sprzątania po pupilu, podczas złej pogody czy zmęczenia mogą zaniedbywać swoje nowe obowiązki. Zwierzę wymaga uwagi i także nauki (czystości, posłuszeństwa czy innych prawidłowych zachowań). Jeśli zatem cała rodzina nie może się w tym wspierać, odłóż kupno psa czy kota na późniejszy, bardziej dogodny dla Waszej rodziny czas. W zamian możesz iść na kompromis i zgodzić się na zakup rybki. Jest łatwiejsza w opiece, nie potrzebuje ciągłego towarzystwa, a może wspomagać naukę odpowiedzialności u dziecka poprzez regularne karmienie, wymienianie wody i czyszczenie akwarium. Jednak nauka odpowiedzialności z udziałem żywych zwierząt zawsze powinna być przez Ciebie dobrze kontrolowana i nadzorowana.
Mamy nadzieję, że niniejszy artykuł wesprze Twoje działania wychowawcze jako rodzica i przyczyni się do wszelkich sukcesów w tej dziedzinie – zarówno małych, jak i dużych!
Chcesz lepiej poznać temat komunikacji z dzieckiem? Sprawdź nasz artykuł: Jak rozmawiać z dzieckiem o śmierci?
