Lęk separacyjny u dzieci – z czego wynika i jak możesz pomóc?

Potwór czający się w szafie, strach przed złą oceną, wyśmianiem czy zwierzętami stanowi jedynie początek listy “dziecięcych strachów”. To, czego boją się dzieci, niejednokrotnie zależy od ich wyobraźni i przebytych doświadczeń. Jednak lęk separacyjny jest zjawiskiem specyficznym. Na początku rozwoju dziecka jest czymś zupełnie naturalnym, świadczącym o prawidłowym rozwoju emocjonalnym, ale w późniejszym wieku może stanowić podstawę do odwrotnej diagnozy.  

Zespół lęku separacyjnego u dzieci

Lęk jest nieodłącznym elementem życia człowieka i wytwarza w nas naturalne, instynktowne zachowania, które w etapie dorosłego funkcjonowania stanowią podstawę ostrożności. Jednak, gdy naturalnie występujące lęki nie znikają, a wręcz nasilają się, mogą stanowić źródło wieloletnich problemów i irracjonalnych zachowań. Dokładnie tak jest w przypadku lęku separacyjnego. Jest to zaburzenie, które wywołuje przesadny i bezpodstawny strach przed rozłąką z opiekunem bądź rodzicem. Zaliczany jest do strachu patologicznego, z którym dziecko samodzielnie nie potrafi sobie poradzić. Jak wspomniano, lęk separacyjny jest czymś normalnym w okresie niemowlęctwa, szczególnie na etapie od 7 do 11 miesiąca życia. Moment ten jest jednak dość krótkotrwały i w miarę nabywania umiejętności komunikacyjnych przez dziecko, zanika. 

Lęk separacyjny u dzieci w wieku przedszkolnym również nie jest niczym niepokojącym, jeśli przedział obaw i strachu mieści się pomiędzy 3 a 5 rokiem życia. Powinien nas jednak zaalarmować lęk separacyjny u starszych dzieci. 

Chciałbyś dowiedzieć się więcej? Koniecznie przeczytaj artykuł: Jak rozmawiać z dzieckiem o śmierci?

Objawy lęku separacyjnego

W zależności od wieku dziecka objawy mogą przybierać rozmaitą formę. Oprócz nieuzasadnionego, nadmiernego i wyolbrzymionego strachu przed (nawet chwilową!) rozłąką z bliską osobą, możemy zaobserwować: 

• uporczywe myśli o śmierci bliskich – dziecko ma poczucie, że rodzicowi w drodze do pracy przydarzyło się nieszczęście i już nigdy do niego nie wróci.
• odmowa przed normalnym funkcjonowaniem charakterystycznym dla danego wieku tj. chodzenie do przedszkola czy szkoły, gdzie dziecko nie może przebywać z opiekunem. 
• zaburzenia snu – proces zasypiania może być nie lada wyzwaniem – dziecko nie chce zasnąć bez swojego opiekuna, wstaje w nocy, aby go poszukać, mimo że ten śpi w pokoju obok lub domaga się, aby spać z rodzicem. 
• permanentny strach przed przebywaniem samemu.
• bezzasadna obawa przed brakiem dostępu do rodzica np. podczas jego przebywania w łazience. 
• koszmary senne, w których motywem przewodnim jest rozłąka z bliskimi. 
• płacz, agresja, wzmożony smutek, utrata apetytu i apatia wynikające z rozłąki z rodzicami podczas codziennych czynności. 
• objawy somatyczne tj. bóle brzucha, nudności, wymioty w momentach separacji z rodzicami. 

Oczywiście powyższe czynniki występujące w formie wybiórczej nie muszą świadczyć o problemie. Niektóre dzieci są wysoko wrażliwe i emocjonalne, a rodzic stanowi najważniejszą osobę w ich życiu, więc chęć przebywania z nim jest zupełnie zrozumiała. Jednak, gdy występuje wzmożona kumulacja objawów i utrudnia ona codzienne funkcjonowanie całej rodziny oraz sytuacja trwa dłużej niż 4 tygodnie, możemy mieć pewność o wystąpieniu zaburzeń na tle lękowym.   

Jesteś ciekawy, jak wspierać dziecko w radzeniu sobie z emocjami? Zajrzyj do naszego artykułu: "Emocje dziecka: Jak pomóc je regulować?"

Lęk separacyjny i jego przyczyny 

Na występowanie lęku separacyjnego składają się trzy czynniki:

1. Biologiczne. Może wystąpić dziedzicznie u dzieci w okresie szkolnym (8 lub 9 lat), jeśli w rodzinie występowały w przeszłości problemy natury psychicznej tj. depresja, lęki czy typowo zdiagnozowany lęk separacyjny.  
2. Psychologiczne. Dzieci wysoko wrażliwe i nazbyt emocjonalne są bardziej podatne na rozwój zaburzeń lękowych w tym lęku separacyjnego. 
3. Środowiskowe. Lęk separacyjny może wystąpić w sytuacjach skrajnych lub trudnych. Przykładem może być przesadna nadopiekuńczość rodziców albo ich całkowity brak uwagi względem dziecka. Oprócz tego mogą na to wpływać inne sytuacje rodzinne m.in. rozwód i separacja opiekunów bądź śmierć jednego z nich. 

Lęk separacyjny – jak się go pozbyć?

Lęk separacyjny nie minie samoistnie pod wpływem dorastania. Mogą go nawet pogłębiać zmiany hormonalne oraz rosnąca samoświadomość dziecka. Co zatem zrobić, aby pociecha mogła pozbyć się tego irracjonalnego strachu? Niezbędna jest wizyta u specjalisty – psychiatry lub psychologa. Po dokładnym wywiadzie i testach psychologicznych określa on stopień natężenia lęku, przyczyny jego występowania i zaleca konkretne ćwiczenia z dzieckiem, a także psychoterapię. Niekiedy konieczne jest leczenie farmakologiczne, jednak stosuje się je u dzieci, które nie reagują na pozostałe formy leczenia lub ich lęk separacyjny ma silne podłoże biologiczno-hormonalne. 

Lęk separacyjny u dzieci w wieku szkolnym, koniecznie powinien być skonsultowany z pedagogiem i wychowawcą. Wyjaśnij sytuację dziecka i przekaż nauczycielom najważniejsze punkty terapii ustalone ze specjalistą. Dzięki temu łatwiej im będzie stworzyć dziecku odpowiednie warunki do nauki podyktowane wyrozumiałością, empatią i cierpliwością. Ponieważ lęk separacyjny wiąże się z niechęcią chodzenia do szkoły, gdzie nie przebywa opiekun, Twoja pociecha może opuścić wiele cennych godzin lekcyjnych, które zaważą na ocenie końcowej lub promocji do następnej klasy. Gdy nauczyciele będą świadomi powagi sytuacji, chętniej będą z Tobą współpracować i opracowywać metody nauczania, które nie dopuszczą do negatywnego rozwoju wydarzeń pod kątem edukacyjnym. 

Nie zapominaj, że Twoja pociecha zachowuje się irracjonalnie i nie jest w pełni sobą, a jej strach jest realny, silny i obezwładniający. Okazuj zatem cierpliwość i za każdym razem zapewniaj o swojej miłości do dziecka. Dobry kontakt z rodzicem, szczere rozmowy i poczucie bezpieczeństwa stanowią podstawę terapii psychologicznej, która przełoży się na szybsze efekty leczenia. 

Bibliografia:

1. Jak pomóc dziecku regulować emocje?, Literka 2022.
2. Wzmacnianie odporności psychicznej u dzieci, Małe Charaktery, 2022. 
3. Lęk separacyjny u dzieci, Małgorzata Witas.
4. Niektóre przejawy lęku u dzieci, Urszula Jakubowska.
5. Udział Rodziców W Terapii Zaburzeń Lękowych U Dzieci I Młodzieży, Agnieszka Lelek, Magdalena Adamczyk-Banach.
6. Dziecko z Zaburzeniami Lękowymi w szkole i przedszkolu, Ida Derezińska, Monika Gajdzik, ORE.